Susa-ko liburuak

EUSKARA GAZTELANIAREN GENEETAN

Ez da oraingoa arabarrek eta nafarrek murduskatzen zuten erromantzea gaztelania omen zelakoa. Espainiartasunaren kapital sinboliko garrantzitsua dugu, Erregeek eta Akademiek ongi gogoan atxiki dutena. Gezur gorotza da: arabarrek eta nafarrek murduskatu zuten antzinako erromantze hura nekez izan zitekeen gaztelania, bai ordea nafarrera, Nafarroako erromantzea. Oro har, Donemiliagako glosetan ageri den erromantzea ez da gaztelania, nafar-aragoiera da.

La aparición del castellano en la escritura fue una lenta revelación. Sólo algunos rasgos se traslucen en documentos del siglo X, cuando el condado [Fernan Gonzalez-ena] pugnaba por desligarse de extrañas tutelas y su lenguaje tropezaba con la influencia de los dialectos vecinos, menos desacostumbrados para los oídos cultos. En el Monasterio de Silos, en plena tierra burgalesa, corrían entonces glosas en navarro-aragonés, propagado por los monjes riojanos de San Millán de la Cogolla. Los caracteres más distintivos del habla castellana no empiezan a registrarse con alguna normalidad hasta mediados del siglo XI, al tiempo que Castilla va sobreponiéndose a León y Navarra.

Euskara arazo amorragarria da. Gaztelaniaren erreka ederrera isuri behar litzateke eta bestelako bidetik doa itsasora. Ez liteke onar, ezin du huts egin hizkera guztien batasuna den gaztelaniaren sorreran. Menendez Pidal daukagu, beste kontu batzuetan bezala, hispanitatearen salbagarri:

En estas glosas emilianenses vemos el habla riojana del siglo X muy impregnada de caracteres navarro-aragoneses.

Interes politiko modernoen arabera, «hizkera» hori latinaren dialekto bat izan liteke berez edo gaztelaniaren azpi-dialektoa. Trikimailu sasizientifiko baten gainean eraiki da gaztelaniaren eta euskararen maitaketa, koitoa: íntima relación. Ezinbestekoa zen, desde tiempo inmemorial inguruotan mintzatu dena ez baita gaztelania izan: euskararen besotik azaldu behar du antzinatasuna aldarrikatzeko. Horrela ateratzen ahal da, linguistikan lagun aizunak esaten zaion sasi-senidetza erabiliz, euskaldunok Espainia sortu genuela, «ezpaina» daukagulako ahotan (Unamuno), hots, metafora politikoki interpretatuz, aspaldi handian ohartu ginelako euskaldunok euskara ez beste zerbait behar genuela bizi ahal izateko, eta esan litekeela —mila urteren aldea gora-behera— elkarren besotik sartu zirela historian euskara eta gaztelania, gure herriaren continuum historikoan daudela biak.

Rafael Lapesa. Historia de la lengua española. Madrid, 1991 [lehen argt., 1942]

Maria Teresa Echenique. Historia lingüística-vasco-romana. Paraninfo, 1987

Juan Carlos Moreno Cabrera. El nacionalismo lingüístico. Una ideología destructiva. Península, 2008 [Ikus Nacionalismo lingüístico e imperialismo kapitulua]