Susa-ko liburuak

LORE MALATS BAT OINPEAN

Jose Maria Donosty, Gipuzkoako hiriburu frankistako kronista ofiziala, probintzia bisitatzen ari da 1944ko abuztuan. Maite ditu lekuak, lekuen historia eta historiaren lekukoak. Emeterio Arrese lagun daramala doa Tolosatik Ibarrarako bide zaharrean barrena, poetaren aitona eta poeta bera umetan bizi izan ziren Madariaga jauregia ikusteko asmoz.

¡Pobre Emeterio Arrese! Allí sentados, el poeta y el hombre —el hombre tan hombre que había en él— pasaron implacable revista, en cinematográfica visión, llena de melancolía, a las efemérides de su propia y más íntima existencia en la hora triste y tardía del ocaso. Recordaba como las más bellas, puras, poéticas e inefables horas de su existencia las que se deslizaron en Madariaga, justamente. Pero aun éstas estaban ensombrecidas por penosos recuerdos: las muertes sucesivas de su viejo abuelo, de su padre, loco, y de su hermano, joven todavía, y las humillaciones y vejámenes que hubo de sufrir a su paso por el Colegio de los Escolapios, donde se le obligaba a hacer una cruz en el suelo con la lengua cada vez que ésta se expresaba en vascuence.

Zer pedagogia mota ote da hau?

Makur zaitez, bekataria! Belauniko! Gurutze santuaren aurrean!

Gurutze bat zoruan mihiarekin.

Zorutik jaso, irentsi, irentsiz garbitu: zikina bere ontzira, zu zeu.

Eta gurutzea han, gela presiditzen.

Mespretxuzko karkaxa bota duzu gurutziltzatuaren aitzinean, euskaraz hitz eginik.

Komunio berri bat egiten du ume euskaldunak, behegaineko zikinkeria mihian gurutze hartuz, euskararen ogia da zikinkeria.

Eta horretarako mihia bera hilduratu behar du, zilizioa, flagelazioa, mihia zoruan gurutzeka, kristorenak hartzen, mihiaren gurutziltzatze linguistikoa, euskaraz hitz egiteak heriotzarik ankerrena dakar, delituaren handia: martiritzak bakarrik barka lezake.

Zoruko hautsean arrasto heze bat, gaitzaren lore.

Gordea dagon lore malats bat

oinpean hartzen badegu

keme gozozko negar hezeaz

usain gehigo banatzen du.

Gure hizkuntz on xahar-xahar hau ere

egin dezakegu kontu

lorea dala: ostikopean

norbaitek ibiltzen badu

are eta gehigo bere hitz-altxor

onak erakusten ditu.

Eztabaida eduki zuten gure literaturaren historialari batzuek, Tolosako poeta kristauki hil ote zenetz.

Jose Maria Donosty. Temas, pueblos y paisajes de Guipúzcoa. Sociedad Guipuzcoana de Ediciones y Publicaciones, 1969

Emeterio Arrese. Nere bidean. E. Lopezen Etxian, 1913