EUSKARA HILEZ GERO
Euskara hilez gero euskal herriarenak eginen duelakoa abertzaletasun politiko modernoaz lehenagokoa dugun arren, euskaldun (edo euskal herritar) askoren «frogarri ideologiko identitarioa» omen da, eta (horrenbestez) premisa faltsua, zenbaiten iritzirako.
[...] la afirmación sobre la muerte del pueblo vasco de no recuperarse el euskara, además de ser una premisa ideológica, es una proposición ciertamente falsa.
Horrela baldin bada, balukete erru poxi bat kanpotik ikusi eta deskribatu gaituztenek. Humboldt-ek eta Hugok, Webster-ek eta Gallop-ek euskaldunok geronek euskaraz esaten ausartu ez bezalakoak idatzi zituzten gure hizkuntzari buruz, XIX. mendeko geograforik handienak ez zeukan euskara gure herritasunaren zati kengarritzat:
D'ailleurs les antiques Euskariens ne sont plus ce qu'ils étaient jadis: les traits de leur caractère national s'atténuent chaque jour. La centralisation administrative, qui les rattache d'un côté à Paris, de l'autre à Madrid, l'usage d'une langue policée dans leurs rapports avec les étrangers, surtout les intérêts du commerce, ont tellement modifié l'apparence de ce peuple, qu'en le voyant on se demande si ce sont là des hommes complétement distincts des autres habitants de l'Europe par leur origine, leur histoire et leur langue. On serait tenté de ne voir en eux que des paysans français ou espagnols.
Arazoak sortu ditu l'usage d'une langue policée horrek, adiera desberdinak ditu policée terminoak. Ramon Berraondok —Martin de Anguiozar-en izengoitiz— RIEV-en egin zuen gaztelaniazko bertsioan el uso de un idioma pulido itzuli digu. Lola Valverde historialariak «hizkuntzaren erabilera higatu» bezala hartzen du Eusko Ikaskuntzak Abadiari 1997an eskaini zion Nazioarteko Kongresuko komunikazioan («Antoine d'Abaddie eta mende amaierako mugimendu euskaltzalea»). Ohiturak leuntzea da polizatzea («pulitzea»), urbanizatzea (être poli, apprendre la politesse), eta baita arautzea, diziplinatzea ere. Arrotzekin zein hizkera ez ezik zein hizkuntza erabili behar den ikasi dutela euskaldunek diosku Reclus-ek. Ezagun du jatortasuna galdu dugula geografoaren aburuan, hots, hizkuntza: ez da posible arrotzari euskaraz egitea, euskararik landu-leunduenean ere. Euskaldunok «hizkuntza zibilizatu bat» darabilgu arrotzekin (frantsesekin frantsesa, espainiarrekin gaztelania), eta horrek bihurtzen gaitu hizkuntzak berezi egiten zituen euskaldun haiengandik urrunduak, bestelakotuak, baserritar frantses-espainolduak...
Eta horregatik da, hain zuzen, un peuple qui s'en va, (bizi izatetik hiltzera) doan herri bat. Zuzenago itzulita, hiltzen ari den herri bat.
Joxe Manuel Odriozola. Hizkuntza, kultura eta gizartea. Euskaltzaindia-BBK, 1998 [Ikus «Egia sakonak eta ergelak euskararen gainean» atala]
Elisée Reclus. «Les Basques, un peuple qui s'en va». Revue des Deux Mondes. Paris, 1867
© cc-by-sa Koldo Izagirre