HERRI HONEN MAMIA
Oteiza eskultorea gure erdaldun maitagarri horietarikoa izan genuen. Jarraitzaile ugari eduki zituen eta egun ere ez da mireslerik gabekoa. Euskaltasuna «euskal estiloa» zela defendatzen zuen, «euskal pentsamendua».
El euskera como herramienta del pensamiento vasco se ha atrofiado porque dejamos hace tiempo de pensar por nosotros mismos. El escritor vasco ha perdido literariamente su estilo vasco, que debió haber conservado aun no escribiendo en vasco. (...) No tenemos escritores vascos, porque no es suficiente escribir en vasco, porque ni el propio idioma vasco se salva no escribiendo, no creando, no pensando, con estilo vasco.
Oker ulertu ez badugu, erdaraz jardunda egin liteke euskaraz, baldin eta erdara hori euskal estilokoa baldin bada, euskaraz ez idatzi arren gorde behar genukeena (bitxia da, euskal estiloa arras galdu da euskaran, gaztelanian bakarrik iraun du). Hizkuntzaz haratagoko euskaltasuna beraz, euskaldun estilodunak ginen garaikoa baina orain hizkuntzaz hizkuntza eramangarria, literatura irlandarra ingelesez edo kantu zeltak ingeles letrarekin. Euskal estiloa erdaraz... aspaldixko asmatua zegoen: lehenik Antonio Trueba, ondoren Unamuno, geroago Baroja.
Oteizak bere erdalkeria defenditzen zuen, latinaurreko euskalduna zela argudiatuz.
Besteok, erdal estiloko euskaldunak ginen, gara.
Antonio Valverde laguna zuen Oteizak. Eztabaidak edukiko zituzten nonbait euskal arimaz (Oteizaren deskubrimendu metafisikoa), Quosque tandem ahomentatua azaldu baino hiru urte lehenago datatua dagoen poema batean abisatu baitzion:
Euskal sustraia!
Herri honen mamia non dago?
Hauxe duk nire ustea:
ez kromletx ez dolmenetan,
ez harri koxkor zaharretan...
Itsaso-bazter etxetan
ta mendi-baserrietan,
oraindik bizirik bainan
Huts sakon ilunpetan
estaltzera dihoakigun
hizkuntza gurean...
Inon erabili izan bada «euskal estetika» eta «euskal estiloa» zenbait artistaren lana definitzeko, margolaritzan izan da. Batean Aurelio Arteta izan zitekeen, bestean Ramiro Arrue, hurrengoan Gracenea edo Valverde bera... Horregatik da garrantzitsua erantzun-poema hau, egileak artea edo artearen formaren bat hobesten ahal zuelako hizkuntzaren aldean.
Halako batean artista plastiko guztiak bat eginda baino euskaldunago azaldu zen Zumeta, eta euskal arima kostunbrismoaren errekara jaurti zuen bere abstraktuarekin.
Eta herriak arnasa hartu zuen.
Valverde ere euskalduna zen, euskaldun berria.
Ziurrenik, biak ala biak latinduak zeuden espiritualki...
Jorge Oteiza. Quosque tandem, ensayo de interpretación del alma vasca. Auñamendi, 1963 [Aipua: bigarren argitalpena, Txertoa 1971]
Antonio Valverde Ayalde. «Hutsa». Ibar Ixillean. Sociedad Guipuzcoana de Ediciones y Publicaciones, 1970
© cc-by-sa Koldo Izagirre