ZAZPI HIZKUNTZA
Klasikotzat jo dute apezek berek Axular apezaren Gero aipatua. Erlijiozko prosan, alde handia kentzen die besteei. Hizkuntzaren kontzeptu garatua zeukan Axularrek, gomendio zuhur bat egiten die gainerako eskribatzaileei, zelan irakurri behar luketen:
[...] euskara eta euskararen mintzatzeko eta eskiribatzeko moldeak eta diferentziak utzirik, zeren hek azala eta lorea bezala baitira; har ezazu liburutto hunen fruitua, barreneko mamia, haur dasta ezazu, haur eskuzta ezazu, irakurtzen duzula, ez lehiaz, ez gaingiroki eta ez arbuiatzeko kontuan ere. Baina intenzione on batekin, zeurea, zeurk egina baitzendu bezala.
Euskaldun orok dastatzeko idatzi du.
Erromako Elizak, aldiz, tokian tokiko biztanleetan eragin nahirik, apezak indio talderen jabe eginik, irmotu eta urrundu egin zituen dialektoak, katiximak eta elizako liburuak euskalkietan eta azpi-euskalkietan inprimatuz: divide et impera.
Axularrena argitaratu eta ia berrehun urtera, Larramendi jesuitak Gero euskaldun guztien eskuetan ibili behar litzatekeela zioenean, bizkaierara «itzuli» zuen Añibarro frantziskotarrak:
Euskeran, egin dot ahalegina Bizkaikoari jarraitzeko; baina zelan Kolejio honetakook hain laster gabiltzan Bizkaian zein Gipuzkoan, Araban eta Nafarroko berba egikune eta hizkuntzetan, hutsen batzuk idoroko dozuz, eta orduan, ito egizuz isilik, eta irunsi epetasunaz zeure artean, oinon baga.
Hizkuntza bana dute orain Gipuzkoak, Arabak eta Nafarroak, Bizkaikoaz bestelakoak. Haietarikoak, hutsak dira bizkaieran: tankan itxitako konpartimentutan dago zatitua euskara.
Kardaberazek deblauki esana du hori ez dela horrela:
Itsu-itsuan askok esan ohi du euskera asko dirala, edo herri bakoitzean bere euskera dela, baina zer dioten ez dakite. Ez da hori egia: euskera bat da.
Hogei urtez ibili da Bizkaia Gipuzkoa Nafarroan sermolari, badaki zer dioen, frogatua dauka, gure diferentziak ez dira bizkarrezurraren ornoak baizik. Baina euskaldunok, sotanapeko, urrunduak gaude elkarrengandik eta ez dakigu zerk batzen gaituen.
Axular. Gvero. Bordelen, G. Milanges Erregueren Imprimaçaillea baithan, 1643 [Jakin, 1977]
Agustin Kardaberaz. Eusqueraren berri onac. Iruñean Librugille Antonio Castilla-ren etxean, 1761
© cc-by-sa Koldo Izagirre