XALOTASUNAZ HARATAGO
Ahozkotasun xalo eta naturalaren hileta 1967ko ekainaren 11n egin zen, Alfontso Irigoien euskaltzainak Euskal Herriko Bertso Txapelketaren azken saioa Uztapidek eta Xalbadorrek jokatuko zutela adierazi zuelarik entzuleek hasi zuten txistu hotsarekin, bost minutuko kalapita Xalbadorren aurka, Xalbador hautatzeko erabakiaren aurka, esan nahi baita, Xalbadorrek zekarren bertsokeraren aurka, nork daki frantses haren aurka.
Txistuka ari zirenek, denek ez bada gutiz gehienek, entzunak zituzten urte bi lehenago, han bertan, Donostian, jokaleku berean, gerora hilezkorrak bihurtu diren bertsoak, Irigoienek berak jarritako gaiari emanak, «Orain zure emazte hil zanaren soinekoari beste bi bertso».
Pentsa zazute alargundu bat ez daike izan urusa
dolamen hunek, oi!, ez dezala anitz gehiago luza
orai urtea ziloan sartu andreñoaren gorputza
haren arropa hantxet dilindan penaz ikusten dut hutsa.
Geroztik nihaur ere nabila guzia beltzez jantzirik
ez dut pentsatzen nigar eiteko ene begiak hersterik.
Ez pentsa gero, andre gaixoa, baden munduan besterik
zure arropa berriz soinean har dezaken emazterik.
Emozioren bat egonen zen noski une hartan, ohartemanen zuten baten batzuek kantari ari zen gizonak «beste zerbait» transmititzen zuela bere ahotsarekin bere ilundurarekin bere urruneko hitz zahar berriekin, gaia interpretatuz iduriak erakusteko ahalmena, hunkitzeko dohaina. Dardara egin zuten oraino Artikutzako hilputzuan zeuden Aitzolen hezur tirokatuek: lirika bertsolaritzan.
Bertsozaleen masak ez zuen horrelakorik ulertu, ongi iruditu zitzaion urepeldarra azken buruz burukotik bazter uztea, haren aurreko ematea bertso apainak kantatu zituzten Uztapide eta Lazkao Txiki. Eta ez zuen irakurri edo irakurri bazuen ez zuen ontzat hartu handik laster Joan Mari Lekuonak Zeruko Argia-n argitaratu zuen «Xalbador, ezezagun hori» maisu-artikulua, besteak ez bezalako bertsokera haren nondik norakoak azalduz. Alferrik, bertsolaritza ez zen lirikaren mehekerietan jarduteko esparrua. Hala uste izan zuen publiko enbortu endurtu enuldu batek.
Bertsolariek uko egin zioten txapelketari hamahiru urtez, antolamendua beren gain hartu zuten arte Aitzol berrien juzkua baliogabetuz. Aro modernoko aurreneko hartan, 1980, entzuleria berri bat erakarri zuten, eta ahozkotasuna zenbateraino eboluzionatua zen erakutsi zuen Xabier Amurizak, larrekoa/landua dikotomia hautsiz. Lizardik aipatu «legamia» zekarren.
Bertsolariak. Bertsolari txapelketa (1965-1-1). Auspoa 1965
Bertsolariak. Bertsolari txapelketa (1967-VI-11). Auspoa, 1967
© cc-by-sa Koldo Izagirre