IV

Jaon Satordin ¹

(Nafarroakoa)

Ehun urthe igarota

Hura bere bidean

Jaon Satordin mintzatu da

Iruñeko hirian.

        [1] «Sain Saturnin, martyrisé dans Tolouse, eut pour successeur à l'évêché de cette ville le prêtre Honesta, qui était Biskaïen. Saint Firmin, que les Navarrais vénèrent comme leur premier évêque, fut son disciple; il était fils d'un sénateur de la montagne. Le jour anniversaire de sa fête, les Pampelunais dansent dans les rues en chantant: San Firmin egunian / Iruneko karrican, etc.» (A. Chaho, Voyage... 2e ed. 381-382.)

                Honen lehen bertsoa Beotibarko Gudua7 deitu kantan ageri da. Hona nola aurkezten duen Garibaik: ...y hasta agora se côservan cantares antiguos, hechos en memoria suya, no solo en lêgua castellana, cuyo comiêço es desta forma: «De Amasa sale Gil Lopez, De Oñaz y de Larrea. Al encuêtro de Frâceses. Para lidiar en pelea», mas tâbiê en la natural de la mesma tierra deziendo:

                        Mila urte igarota

                        ura bere bidean.

                        Gipuzkoarrok sartu dira

                        Gazteluko etxean,

                        Nafarrokin batu dira

                        Beotibarren pelean.

        cuya significaciô es dezir que aun passados los mil años, va la agua su camino, y que los Guipuzcoanos avian entrado en la casa de Gaztelu, y en pelea se avian topado con los Navarros en Beotibar.

                Mitxelenak, honen eta bai Zaldibiaren, bai Lope de Isastiren aldaerak komentatzen ditu (L. Michelena, Textos arcaicos vascos. Minotauro, Madrid, 1969, 66.). Bataila hau 1349an idatzi Poema de Alfonso el Onceno delakoan, eta Cornu y Carolina Michaelis de Vasconcellos-en arabera Rodrigo Eanes gailegoak idatzitakotik itzuli zen. Hona zer dioten bi bertsok gaztelaniaz:

                        59. En aquesto acordaron / Navarros e su companna /

                        con muy gran poder entraron / por tierras de la montanna./ .../

                        Áquesta los dexemos / que los Lepuscano vencieron /

                        e los fechos declaremos / que despues contescieron.

                Jakina den bezala nafarrak Alfonso XI.aren haurtzaro nahasian Gipuzkoa errekuperatzen saiatu ziren eta gertaera honen lekuko da kanta. Guerrak egiten duen irakurketa honakoa da: giputz arro oc sartu dira / Gazteluco echean «estos orgullosos guipuzcoanos se han unido / a Castilla». Beraz balirudike gipuzkoarren aurka nafarrek egin kanta litzatekeela XIX. mendean Klaudio Otaegi (1836-1890) poeta zegamarrak Beotibarko Kantak asmatu zituen ezagutzen ez den eskuizkribu delako batean oinarrituz (Ed. P. Urkizu & X. Azurmendi, Etor, Donostia, 1991). Ramos Azkarate tolosarrak antzerki bat gai berdintsuaz prestatu zuen: Beotibarko jatzarraren oroipena, 1886).