Oharrak

 

[1]

Iñaki Urdanpilleta, Marieli Arrieta, Asun Arrieta, Rosa Etxabe eta Enrike Alberdi ziren taldeko partaideak, guztiak etxebarritarrak.

 

[2]

Patri Urkizu, Mari Jose Olaziregi, Mari Karmen Gil Fombellida, Idoia Gereñu, Amaia Alvarez-Uria, Ixabel Etxeberria, Karlos del Olmo, Arantzazu Fernandez, Jaime Valverde, Agus Perez… izan dira azken urteotan euskal teatroaren historia plazaratzeko ahaleginean ibili diren batzuk.

 

[3]

(Euskal Antzerti eta zinea, Patri Urkizu, Juan Aguirre Sorondo, Ostoa argitaletxea, 2008):

 

Antzerkia irakaskuntza arautu gisa eskaintzeko gai goriari dagokionez, erantzukizuna batak besteari egotzi eta ezer gutxi egin ohi da. Bata eta bestea, hurrenez hurren, Eusko Jaurlaritzaren Kultura eta Hezkuntza Sailak dira. Lehenengoak pilota bigarrenari botatzen dio, eta honek ezikusiarena egiten du. Emaitzetan, ez dago arte eszenikoen lizentziarik, ez Euskal Autonomia Erkidegoan, ezta Nafarroan ere. Lizentziari gehien hurbildu zitzaion esperientzia izan zen Antzerti izeneko Eusko Jaurlaritzaren Antzerki Zerbitzua; 1982an jarri zen martxan, lau urteko ikasketa-plan batekin. Hasierako bi urteetan ikastaroak Bilbo eta Gasteizen eman ziren, hango tailerrak profitatuz, eta hurrengo bietan, berriz, Donostiako egoitza nagusian.

      Titulua eskuratzeko, ikasleek beharrezkoa zuten euskararen eta euskal kulturaren ezagutza erakustea, eta, horren ondorioz, ustezko ikasle asko geratu zen bestela ere antzerkigileengandik kritika ugari jaso zuen eskolatik kanpo.

      Tailerrak desagertu egin ziren 1985ean, eta dena zentralizatu zen Donostian; 1989an ikastaroak ostera hainbat lekuetara sakabanatuko ziren, eta horrek finean Antzerti Hezkuntza desagerrarazi zuen.

      Getxo, Basauri, Gasteiz eta Errenterian antzerki-taldeek eta udalek zuzendutako eskolak sortu ziren. Alabaina, eskola horiek finantzatzeko modua Administrazioaren eta profesionalen arteko gatazka-iturri etengabea izan zen.

      Nafarroako Antzerki Eskolarena kasu berezia da, seguruenik irakaskuntza-zentro ofizial bati gehien hurbiltzen zaiona. Profesionalen eta Nafarroako Gobernuko Kultura Zuzendaritzaren ekimenez sortu zen, 1985-86 ikasturtean.

 

 

[4]

Mikel Antza: Profesionalismoa eta amateurismoa edota «Antzerti»k sortu nahi duen nahaspila. Jakin, 37. zenbakia, 1985.

 

[5]

Batzuk aipatzearren: Elena Irureta, Olatz Beobide, Aizpea Goenaga, Isidoro Fernandez, Kontxu Odriozola, Mikel Garmendia, Eneko Olasagasti, Ramon Agirre, Klara Badiola, Kandido Uranga, Amaia Lasa, Inazio Tolosa, Ane Gabarain, Agustin Arrazola, Mireia Gabilondo, Tessa Andonegi, Mikel Laskurain, Miren Gojenola, Ainhoa Aierbe, Belen Cruz… eta abar.

 

[6]

Nazaret Froufe, Joana Ocaña, Eneko Sagardoy, Maite Lopez, Irati Iturrate… eta abar.

 

[7]

 

 

[8]

Hiru urte haietan hauek izan ziren izan nituen ikasgaiak eta irakasleak: teknikan Begoña Valle, Antonia Garcia eta Francisco Vidal; interpretazioan; Mar Diez, Jose Pedro Carrion eta Paca Ojea; gorputz adierazpenean Arnold Taraborrelli; ahotsean Concha Doñaque; testuan Maria Ruiz.

      Bestalde, klaseko kide hauek izan nituen: May Pascual, Francisco Ureña, Cipriano Lodosa, Xegun Altolagirre, Sonsoles Lopez Aranguren, Javier Arnas, Silvia Espigado, Sayo Almeida, Esperanza Guallart, Pablo Martin, Monica Baron Holczer, Goizalde Nuñez, Frances Cerrato, Elena Salgado, Pepa del Pozo, Blanca Portillo, Paula Mikulan, eta Jose Maria Ureta. Gaur egun horietako batzuek antzerkia egiten jarraitzen dute, beste askok utzi dute. Gure ofizioa ez baita ehun metroko lasterketa; iraupen-lasterketa da, luzea eta malkartsua.

 

[9]

Hona hemen azaldutakoa, oinarrizko eskema batean; aktore bakoitzak landu beharrekoa inprobisazioa hasi baino lehen:

 

Nahia

Ezin da txikikeria bat izan. Gauza oso garrantzitsua eta mementoan oso beharrezkoa izan behar da. Protagonista eta antagonistaren artean adostua.

 

Protagonista

Nahia eskatzeko protagonistaren arrazoiak. Zer eskatzen du, zergatik eskatzen du, lortzen badu gertatu dakiokeen hoberena, lortzen ez badu gertatu dakiokeen txarrena.

 

Antagonista

Nahia ukatzeko antagonistaren arrazoiak. Zer ukatzen du, zergatik ukatzen du, ukapena lortzen badu gerta dakiokeen hoberena, eta ukapena lortzen ez badu gertatu dakiokeen txarrena.

 

Eskatzeko eta ukatzeko arrazoiak izan daitezke: irekiak edo sekretuak.

 

Arrazoi motak izan daitezke: egoistak, altruistak, printzipiozkoak, justuak, injustuak; bigarren baten onerako, bion onerako, denen onerako; praktikoak edo emozionalak.

 

Egoera animikoa

      Nola dago pertsonaia bakoitza animikoki eta zergatik?

 

Erlazio soziala

Zein harreman sozial daukate? Lehengusuak dira, anai-arrebak, lagunak? Harreman honen jokaera nolakoa da?

 

Erlazio emozionala

Nolakoa da beste pertsonaia eta zergatik? Zer da besteaz gehien gustatzen zaiona? Eta gutxien? Zergatik?

 

Ekintza edota inprobisazioa gertatzen den lekua

      Zein leku da? Erreala da? Imajinarioa? Zergatik dago leku horretan?

 

Erlazio emozionala lekuarekiko

Norena da lekua? Pertsonaia bakoitzaren ikuspuntua lekuarekiko. Nola kokatzen da emozionalki bakoitza? Zer gustatzen zaio? Zer ez zaio gustatzen eta zergatik?

 

Gatazka martxan

Hitz egin dute lehenago gaiaren inguruan? Zenbat aldiz? Nola? Noiz? Zer gertatu zen?

 

Esentzialak

      Zerk egiten du eszena hau gertatzea eta ez beste bat?

 

Protagonistaren sartzeko arrazoia

      Zertara dator? Zertara sartzen da espaziora eta zergatik?

 

Antagonistaren jarduna

Zer ari da egiten orain eta hemen (eszenaren unean) eta zergatik?

 

[10]

Antzezten genituen autoreak hauek izaten ziren: William Shakespeare, Anton Txekhov, Eugene O’Neill, Tennessee Williams, August Strindberg, Henrik Ibsen, Dario Fo, Federico Garcia Lorca, esanguratsuenak aipatzearren.

 

[11]

Cipriano Lodosa, Charo Gabella, May Pascual, Monica Baron, Arsenio Luna, Emilio de Cos, Luisma Gallego, Daniel Ouro, Sayo Almeida, Pepa del Pozo eta Esperanza Guallart-ek.

 

[12]

Cesar Sanchez, Rafael Campos, Patricia Santos, Jacobo Dicenta, Monica Bardem eta Lorena Piornorekin osatzen nuen aktore taldea.

 

[13]

 

 

 

[14]

Amaia Alvarez-Uria, Patrizia Muñoz, Asier Etxeandia, Ander Sanchez Anandalan, Joseba Langara, Francisco Javier Torres Birdy, Veronica Fernandez, Peru C. Saban, Gorka Ganso, Jesus Pueyo, Victor Palacio, Garikoitz Leitza eta abar izan ziren talde eragileko partaide batzuk.

 

[15]

Un minuto / Minutu bakarra (1997)

Idazlea: Sarah Saghi.

Euskaratua: Aitor Zuberogoitia.

Aktorea: Ander Lipus.

Musikaria: Aitor Agiriano.

Zuzendaria: Ander Lipus.

 

Sinopsia:

 

Hemen natorkizue bada... triste demonio, gu guztiok zer garen ulukatzera. Gu guztiok zer garen eta zer batzen gaituen ulukatzera, bai... Goibel etorri naiz,bai, zuei minutu bat baino ez garela adieraztera; horixe baino ez garela, minutu bateko existentzia, ez dagoela besterik. Minutu patetiko eta madarikatu bat.

 

*

 

 

Ardoaz (1998)

Idazlea: Josu Lartategi.

Aktorea: Ander Lipus.

Zuzendaria: Ander Lipus.

Argazkia: Sonia Aoujil.

Teknika: Alex Gerediaga.

 

Sinopsia:

 

Emagaldu batekin maitemintzen den deprabatu baten istorio krudela. Neska-ren hiltzeak pertsonaiaren tragedia bere gorenera eramango du, amets alkoholikoetan murgildurik. Ardoaren apologia egitera dator Ignatius, baina sentimenduak arrapaladan etorriko zaizkio behin eta berriro.

 

*

 

Mis rarezas dirías tú (1998)

Idazleak: Peru C. Saban & Pedro Blanco.

Aktoreak: Ander Lipus, Alex Gerediaga, Victor Palacio.

Musika jatorrizkoa: Aitor Agiriano.

Soinu teknikaria: Ana Davila.

Argiztapen teknikaria: Peru Calabaza.

Argiztapen diseinua: John Luhman.

Argazkigintza: Ixone Sadaba eta Arkaitz Lasa.

Dekoratuen eraikuntza: Jose Luis Iñarri.

Jantziak: Azegiñe Urigoitia.

Joskintza: Karmele Lizundia.

Ileapaindegia: Logan.

Diseinu grafikoa: More 2.

Kartelaren diseinu artistikoa: Iñaki Eskala.

Zuzendaritza artistikoa: Iñigo Zabalza.

Ekoizpen laguntzailea: Alicia Duran.

Ekoizpena: Absurduaren Sindikatua.

Zuzendaria: Ander Lipus.

 

Sinopsia:

 

Enri ez al duzu oraindik ezagutzen? bai, motel, buruhiltzailearen erretratua, fogeoko bala, Felliniren Amarcordeko estankoan bizitzen dena, eroa, gizateria osoarentzako arriskua, 2001. urteko xoumana, XXI. mendeko Kixotea.

—Ez bazatoz hila zara.

 

[16]

Hau da Mina Espazio aurkezteko erabiltzen genuen testua:

 

MINA (gaztelaniaz):

 

(1) Unidad de peso, y moneda teórica antigua, equivalente a 100 dracmas

(2) criadero de minerales de útil explotación

(3) excavación que se hace para extraer un mineral

(4) paso subterráneo, abierto artificialmente, para alumbrar o conducir aguas, o establecer otra comunicación

(5) nacimiento u origen de las fuentes

(6) barrita de grafito que va en el interior del lápiz

(7) oficio, empleo o negocio del que con poco trabajo se obtiene mucho interés y ganancia

(8) en Argentina: nombre que se daba a los yerbales que crecían en la selva misionera

(9) en Argentina: mujer

(10) novia de Drácula en la novela de Bram Stoker

(11) espacio artístico multidisciplinar y guay situado en el número 17 de la calle Labayru en Bilbao

(12) “encontrar uno una mina”: hallar medios de vivir o de enriquecerse con poco trabajo

 

MINA (euskaraz):

 

(1) Atsekabe handia, samintasun sentimendua (min duzu halakorik entzuteaz)

(2) Maite den zerbaitekiko, hartatik urrun egotean, eragiten duen goibeltasunezko egoera (herri mina)

(3) Nahi bizia (zu bazkide egiteko minez nago)
 

(4) Janariez eta edariez mintzatuz, mihian edo ahoan halako erredura edo

berotasun sentsazioa sortzen duena (piper minak)
 

(5) Adiskideez eta abarrez mintzatuz, lotura estukoa, barru-barrukoa (lagun mina)

(6) Mingaina, mihia, aho barruko muskulua

 

[17]

Engaiatuak egon zirenen artean Jesus Pueyo, Alicia Duran, Gontzal Dominguez, Sonia Aoujil, Nerea Castro, Peru C. Saban, Alex Gerediaga, Adonis Iglesias Eyou, Victor Palacio eta Aitor Agiriano izan ziren.

 

[18]

Antzerkiola Imaginarioa 1998an sortu zen Bilboko Mina Espazion antzerki ikerketarako laborategi bezala. Adierazpen askatasuna emango digun antzerki lengoaia propio baten bila gabiltza geroztik, formula dramatiko jakinen ezarpenari uko eginez. Gure lengoaian parte hartzen duten elementu guztiek Antzerkiolaren imajinario kolektiboan dute jatorria. Antzerkiolak aldibereko lan prozesu batean gauzatzen ditu bere proposamen eszenikoak, lantaldean gauzatuz dramatika eszeniko ezberdinak, hala nola, musika, espazioa, argiztapena, testua, objektuak eta aktore-dantzarien lanak.

      Lengoaia dramatiko propioaren sortzeak antzerki adierazpenerako baliagarriak diren erreminta guztien ikaspenera bultzatzen gaitu. Gure ikerketa lanak ezin ditu ahantzi antzerki artean maisu izan diren zenbaitzuk ezta munduko beste parte batzuetako antzerki-dantza tradizioak ere. Antzerkiaren labirinto horretan aurkitzen ditugun erremintak interpretatu eta gureganatu ostean, haiekin eraikitzen dugu betidanik imajinatu dugun antzerkia.

 

[19]

8 Olivetti poetiko (1999)

Idazleak: Peru C. Saban, Carmelo Fernandez Gañan, Mari Luz Benitez, Jon Gerediaga, Enrie Kagots, Pedro Blanco, Iñigo Saez eta Beatriz Olabarrieta. Gazteleraz egin zen lehen bertsioa, eta gero euskarara moldatu zuten Peru C. Sabanek eta Jon Gerediagak.

Aktoreak: Leire Ucha, Miriam K. Martxante, Oihane Enbeita (aurrerago taldea utzi eta Veronica Fernandezek hartuko zuen bere lekua), Ainhoa Jauregi, Miren Gaztañaga, Na Gomes, Alex Gerediaga, Itziar Izarra, Ernesto Calleja (taldea utzi zuen eta nik egin nuen bere pertsonaia), Gabriel Ocina eta Eyou (gerora bere ordez Terri Florido sartu zen).

Zuzendaria: Ander Lipus.

Musika orijinala eta zuzendaritza musikala: Aitor Agiriano.

Eszenografia: Ana Davila.

Jantziak: Azegiñe Urigoitia / Aida Ulibarri.

Kartela: Joseba Langara.

Argazkia: Marta Iraurgi / Ainhoa Resano.

Argiak: PCes de colores.

Ekoizpen exekutiboa: Alicia Duran.

Ekoizpena: Antzerkiola Imaginarioa.

 

Sinopsia:

 

Basa komedia 0 ekintzatan.

Bilbao, 1999. Egunkari ahantzi baten erredakzioa: zortzi izpiritu harpa-jole jolas eta isekara emanak cyber punk kuttun baten eta bere xomorro kontzientziaren eskutik. Antzerkiaren eromena berpiztu eta euren purutasunaren mende hiltzen dira. Ikuslearen begirada eternalaren menpe, errealitate dramatikoaren iragankortasunari buruzko abisua.

 

[20]

Hauek dira aktoreak praktikan jarri behar dituen mugimenduak: 1) Krishna mani edo begi-globoak biribilean, zirkulu bat eginez mugitzen dira. Erlojuaren orratzen norabidean eta kontrakoan. Hamar aldiz geldi, mantso. Eta berrogei aldiz azkar. 2) Begi-globoak ezker eta eskuin. Hasieran mantso eta gero alde batetik bestera erritmoa bizkortzen, erdiko puntutik pasatu gabe. 3) Gora eta behera. 4) Diagonalak. Ezker goitik diagonala eskuin behera. Eskuin goitik diagonala ezker behera. 5) Zortzia horizontalean, hau da, zortzi bat irudikatuz, ezkerretik eskuinera eta alderantziz. 6) Arkua. Ezker eskuin behetik. Ezker eskuin goitik. 7) Ezker puntan gora eta behera. Eskuin puntan gora eta behera. 8) Urruti (pixka bat gora) eta hurbil (pixka bat behera).

 

[21]

24 mudrak: Pathaaka, Mudraakhyam, Katakam, Mushti, Kartharee Mukham, Sukathundam, Kapidhakam, HamsaPaksham, Sikharam, Hamsaasyam, Anjaly, Ardhachandram, Mukuram, Bhramaram, Soochimukham, Pallavam, Thripathaaka, Mrigaseersham, Sarpasirassu, Vardhamanakam, Araalam, Oornanabham, Mukulam eta Katakaamukham.

 

[22]

Eyouk utzitako La ventana inhóspita poemarioko poema bat.

 

Fragmento

 

Ya bastaron las realidades conocidas.

Ya bastó el estudio del cielo con una mirada de piedra.

Ya bastaron los golpes fugaces del cuerpo

adecuándose el nombre de recuerdo.

Ya bastó decidir que el aprender no acaba.

Suficientes fueron las cosas comprendidas.

Insuficiente la inercia que empujaba.

Suficientes las letras quemadas.

Insuficiente la sangre vertida.

Suficientes las satisfacciones ficticias

y las preguntas impuestas a un papel.

Porque el cansancio está presente en mis pensamientos.

Porque las dudas no hacen más que reclamar suicidio.

Y todo es fácil menos actuar.

Porque el adelante será ahora una historia completa,

una nueva rebelión para mis miembros.

Y no habrá agujero por profundo que corra

que no reviente con la miel de mis desgracias.

Y si la nostalgia o la tristeza

vuelven firmes con disfraces de momentos

ellas serán mis banderas para crear el esfuerzo.

Seré nadie donde la verdad es el esbozo de una mueca.

Y perseguiré el amor

en lo recóndito del corazón más muerto.

He esperado demasiado rebotando entre mis muros,

hurgando con los dedos en las grietas

y saboreando la lágrima compasiva

que ahora me huele a sudor.

Me caí y anduve gritando de rodillas.

Me aplasté y arrastrado daré caramelos

a la ley más cruda.

Deshecho mis sentidos y mis pasos.

Ahora sólo alimentaré mi ego con la cura de vuestras heridas.

Ahora, moriré con el silencio

para ensordecerme de vosotros.

Ahora dejaré de creerme para poder respirar...

Seré como lluvia inexacta

pero con sonrisa de sueño realizado.

Nadie contemplará más intentos de resbaladizas caricias.

Soy nuevo,

y si aún no lo soy,

estad seguros de que haré lo que sea para deshacerme.

Y como una pequeña semilla de kiwi

en un inmenso e infinito invernadero,

llenaré de eternas frutas las vueltas de nuestras manos,

para que al repartirlas sólo haya primavera en los sedientos labios.

Y no temáis, que mi pecho

podrá abarcar la cruz más grande,

y podrá resguarecerse en el abrazo más diminuto.

Por favor...

inspirad... Dejadme expirar con vosotros

el último de mis deseos

y la primera de mis certezas.

 

[23]

Alex Angulo, Unax Ugalde, Adolfo Fernandez, Maria Ibarretxe, Pako Revueltas, Ruth Guimera, Eneritz Artetxe, Edurne Azuara, Maria Urcelay, Nuria M. Crespo, Susana Soleto, Gabriel Ocina, Miren Tirapu eta Itziar Ituño izan ziren handik pasatu ziren aktoreetako batzuk.

 

[24]

Drama mugimendua da. Teatroa drama errepresentatzeko artea da: simulazio horretarako beharrezko pieza askotarikoak konbinatzeko espazioa eta denbora: errituaren mekanika organiko bat, funtzio bakoitzean sortzen, bizi eta hiltzen dena. Transformazioaz ari gara. “Pathos” poetikoa baino ez da gai ekintza krudel horri zentzua emateko. Premiazkoa da konbinazio hau lokalizatzea: teatroaren arte ugarien konbinazioan mekanismo poetikoen limurtzea proposatuko duen mekanika dramatikoa. Teatro alkimia bat. Diziplinarteko mugimendu bat, teatroaren asperdura bihur dadin sukar dramatiko. Sentsualitateaz ari gara. Zer bilatzen dugu teatroan? galderari, beste bat gehitu beharko litzaioke: zer bilatzen du teatroak gugan? Eta erantzuna bera da: misterioaren eroale izango diren organismoak. Limurtze tramankuluak. Pultsua duten fikzioak. Tenperatura. Tentsioa. Bizi-konstanteak dituzten fikzioak. Biziaz ari gara. Urgentziaz. Drama berri baterako. Arte berri baterako. Makina dramatiko egonkor bat eraikitzeko, oraindik hil ez den horren zentzua efikaziaz garbitu eta bistaratzeko. Bilboz ari gara.

 

Drama Laborategia (Bilbo, 2001)

 

[25]

Arte dramatikoentzako ikerketa proiektua zen. Zortzi lagunen zuzendaritza osatu genuen: Ander Lipus (antzezleen dramatikak); Aitor Agiriano (soinu eta musikaren dramatikak); Nerea Castro eta Jesus Pueyo (ikus-entzunezkoen dramatikak); Arkaitz Lasa (espazioaren dramatikak); Aritz Merino (eszenografiaren dramatikak); Oier Ituarte (argien dramatikak); Sonia Aoujil (konposizioaren dramatikak).

 

[26]

Baliko antzerkian murgilduta nengoela, antzerki tradizio honen tekniken inguruan hainbat testu itzuli nituen euskarara. Hona hemen hona ekartzeko interesgarriak iruditu zitzaizkidan pasarte batzuk.

 

            Mugimenduak: kera eta mani; Energia: chikara, taksu eta bayu.

 

Baliko antzerki-dantzaren teknikak lau ezaugarri funtsezko ditu: lehenengoari agem deitzen zaio, oinarrizko posizioa da, dantzariaren jarrera. Bigarrena, tandang da, ibiltzeko erak hartzen duen formari deitzen zaio, espazioan egiten diren lekualdaketak. Jarraian tangkis-a dago, nibel batetik bestera pasatzeko ematen den iragate, postura edota norabide aldaketari deitzen zaio horrela. Literalki “egiteko era”, “ihes egin” edo “saihestu” ere esan nahi du. Eta azkenik tangkep-a edo aktorearen adierazpena.

Bestalde, aktorearen presentzia definitzeko hiru berba daude: chikara, taksu eta bayu. chikara hitza indarraren erabilerari dagokio, ariketa bereziak egin eta ahalegina jarriz lor dezake aktore batek indarra eszenan. Bada beste hitz bat erabiltzen dutena indarraren erabilera egokia lortzeko, tahan deitzen diote erresistentziaren gaitasunari. Dantzariak jasotzen duen inspirazio edo goiargiari taksu deitzen zaio, eta hemen borondateak ez dauka inongo zerikusirik. Hala izanda, dantzari batek esan dezake “gaur gauean egon da edota ez da egon taksu”, baina inoiz ezingo du esan chikara falta zaiola; eta azkenik, bay, (“haize, arnasa”, energia), aktorearen presentzia definitzeko erabiltzen den hitza da. Pengunda bayu esamoldea erabiltzen da aktorearen energia ondo banatuta eta kokatuta dagoenean. Espirituaren kontsonantzia sakona aktoreak lortzen duenean, hori da bayu, gorputzaren “arnasa”. Baliko bayu-ak handitu eta txikitzen dagoen indar batek gorputz guztia jasotzen du, eta osagarritasun honek bizitza sortzen du.

Energiaren erabilera bideratzeko, bayu-a norabideratzeko, beharrezkoa da lehenago aipatutako tangkis-a, trantsizio hau, erritmotik ihes egiteko eta mugimenduz aldatzeko erabiltzen da tangiks, eta bi eratakoa izan daiteke: batzuetan angsel, esentzia indartsua duena, eta besteetan seleyong, mugimendua leuna denean. Honela dio I Made Bandem aktoreak: “Tangkis-ak puntuazio-zeinuak bezala dira. Puntuazio-zeinuen funtzioa esaldi bat bestetik banantzea da, hitz multzoen esanahia galdu ez dadin erabiltzen dira puntuak. Berdin gertatzen da gure dantzetan, tangkis gabe ez dago bayu-rik (haizea, energia), hau da, ez dago dantzarik. Baina tangkis-arekin bakarrik egiten den dantza, bayu erotua da.

Ikus daitekeen bezala, bi estilo nagusi ezberdintzen dira: keras (fina, leuna) eta manis (indartsua, kementsua). Bi estilo hauek elementu dramatiko ezberdinetan antzematen dira (mugimenduan, erritmoan, jantzietan, musikan).

 

 

Eskuak; begiak eta aurpegia

 

Hindu kulturakoa izan arren, Baliko dantzak ez du mudren lengoaiarik erabiltzen. Ez dio ohiturari eutsi. Eskuen mugimenduak dantzan oinarritzen dira gehiago. Baina hala ere, eskuen erabilera hori oso aberatsa da, nolabaiteko sinfonia bat osatzen dutela dirudi. Bi indarren arteko jolasean ikus daiteke argi. Batzuetan eskuetan energia indar leuna erabiliz eta besteetan gogorragoa. Mugimendu asko batzuetan eta besteetan mugimendurik eza. Artifiziala izan daitekeena, guztiz koherente eta bizia izatea lortzen dute.

Gainera, eskuetako tentsioen eraginez besoen posizioak ere etengabeko aldaketak izaten dituzte. Eta honek, aldi berean bizkarrezurrean eta buruan izaten du eragin zuzena.

Begiradari dagokionez, kathakalian mudra ezberdinen konposizioa egiten denean begiek eskuen mugimendua jarraitzen dute. Baina Baliko dantzetan ez da horrela gertatzen. Eskuek ez baitaukate funtzio berbera. Aktore-dantzarien ohiko lerroa baino gorago jartzen dute begirada, normal jarri beharrean tentsio puntu bat jasaten dute begiek. Begiak eta begirada zuzentzeko modu hau, hegoaldeko aktoreen ezaugarri bat dela esan daiteke. Beraien begirada jarraituz gero, puntu konkretu batera begira daudela antzematen da, puntu hori ezerezean dago kokatua. Eta honek ez du konkretua ez denik esan nahi, baizik eta alderantziz, begiradaren erabilera honek ikusleriari laguntzen dio. Oso zehaztua dagoen berezitasun honek, agertokian fisikoki existitzen ez diren pertsonaia eta animalien mundu imajinarioa eraikitzen laguntzen dio.

Begiradaren zehaztasunari tentsio dialektiko batek laguntzen dio. Tentsio hau batzuetan leuna, manis, izaten da eta besteetan fuertea, keras. Egoera honek ikusleriak aktorearen adierazpena bai kanpotik zein barrutik ikusteko aukera ematen dio. Efektu hau erabiltzeko ezaugarria interesgarria da. Ekialdeko aktoreek barneko sentimenduak erakusteko ohitura oso hedatua dago, alderantziz Asiako herrialde askotan sentimendu propio horiek ezkutatzen dizkio solaskideari.

 

 

“Topeng-a”

 

Topeng ikuskizun dramatiko maskaratua da. Musika, dantza, mimika eta kantua erabiltzen dira antzezpenean, erlijio, historia zein gaurko gaien kontakizunak nahasten direlarik. Era komikoan azaltzen dira eta forman badute mendebaldeko Commedia dell’Arteren antza. Baliko herri guztietako tenpluen ospakizunetan egiten dira normalean. Hiru egunetik hamaika egun bitartean irauten duten ospakizun hauen hasieran egiten da. Topeng-a hasi aurretik eskaintza bat egiten diete arbasoei. Dantzariek, euren maskararen aurrean jarrita, ur perfumatuarekin zipriztintzen dute maskara. Erritual honetan, maskara erabiltzeko baimena eskatzen diete jainkoei; hau da, pertsonaien arima maileguz hartzen dute.

Gero, aktore-dantzari bakoitza, maskara jantzita jada, bere ahots eta keinuekin baliatzen da tramaren haria jarraitzeko. Pixkanaka, atze-oihaletik pertsonaia berriak ateratzen hasten dira. Pertsonaia bakoitzak bere mugimendu eta ezaugarri konkretuak ditu, aurretik ondo kodifikatuak izan direnak. Errege eta jainkoen pertsonaiak maskara handiak eramaten dituzte, eta clown estiloko erdi maskarak daramatzate. Antzezpenak irauten duen bitartean aktore bakoitzak hainbat pertsonaia egin ditzake, eta beti dira ekintza inprobisatuak. Musika da, erritmoaz arduratzen dena, eta interpretazioaren zentzua aldatzen duena. Sarritan, ikusleriaren umorearen arabera gertatzen dira aldaketa hauek. Elezaharrak eta erlijioa bufoikeria eta maitasun istorioekin nahasten dira. Topeng-ak funtzio sozial garrantzitsua betetzen du herritarren artean.

Topeng-eko maskarek daukaten indar magikoarekin, ikuskizunak sendatze erritualak bezalakoak bihurtzen dira. Izan ere, topeng-eko ikuskizun batzuk, herriko gaixotasunen bat desagerrarazteko edota lurra ongarritzeko egiten dira. Ikuskizun hauetan jainkoak izan ahal dira ikusle bakarrak. Beste topeng batzuek esanahi xume eta ludikoagoa daukate, eta ospakizunak aprobetxatuz tenplutik kanpo ere egiten dira. Pertsonaia komikoak izaera espiritualaren eta publikoaren zubi izaten dira gehienetan.

Topeng-eko aktore gehienak ez dira profesionalak, hala ere, belaunalditik belaunaldira generoaren jakintzak transmititzen joaten dira. Beteranoenek dizipulu bat aukeratzen dute aprendiz, batzuetan sei urteko ume koxkorrak ere bai. Ahotsaren erabilera, dantza, jolasa, kantua, mimika eta gamelan orkestrako instrumentuak jotzen ikasteaz gain, testu sakratu eta historikoak ere ikasten dituzte. Lontars deitzen diren palmera orrietan idatzitako eskuizkribuak hain zuzen. Jakintza hauekin guztiekin topeng-a interpretatzen dutenek herriarendako ulergarri eta interesgarriak diren egoera dramatikoak inprobisatzen dituzte.

Azkenik, ekialdeko beste antzerki-dantzekin gertatzen den bezala, mendebaldeko ideien eragina dela medio, Baliko jokalari askok diru gehiago lortzeko turistendako egiten dituzte emanaldiak. Hala ere, badirudi esperientzia berri hau ez dela horren txarra izan. Drama eta pertsonaien ezaugarri garrantzizkoenak ondo mantentzen dituzte. Orijinaltasuna galdu gabe ideia eta pertsonaia berriak azaltzen dira emanaldietan. Denborak aldatzen doaz, eta adibidez oso herrikoia bihurtu da topeng-eko pertsonaia berri bat. Baliko historiaren parte diren errege eta gerlarien maskarak, beste lagun berezi bat aurkitu dute. Era xelebrean margoturik dagoen azal zuriko gizona da maskara berri hau. Balikoek jada ondo ezagutzen duten pertsonaiaren karakterizazioa turistarena da. Gaur egun, sarri asko topeng ikuskizunetan sartzen dute turistaren pertsonaia, izugarrizko efektu komikoa lortuz ikusleengan. Hizkuntza ulertezin bat hitz egiten omen du, galdera leloak egiten ditu eta ikusten duen guztiari argazkiak ateratzen dizkio.

 

Ikusten den moduan, oso teknika zaindua daukate Baliko aktore-dantzariek. Urteen poderioz eta transmisio kate eredugarri batekin, Baliko herritarrek euren kultur adierazpen eder hau mantentzen eta eraberritzen jakin izan dute.

[27]

 

Yuri Sam. Otoitza (2003)

Idazlea: Jon Gerediaga.

Aktoreak: Miren Gaztañaga, Veronica Fernandez, Ander Lipus.

Zuzendaria: Ander Lipus.

Off ahotsa: Mikel Laboa.

Musika: Aitor Agiriano.

Argiak: Oier Ituarte.

Jantzien diseinua eta errealizazioa (Yuri Sam): Miren Lore Garmendia.

Jantzien diseinua eta errealizazioa (Izpirituak): Azegiñe Urigoitia.

Argazkiak: Ainhoa Resano.

Diseinu grafikoa: Ixone Sadaba.

Bordatuak: Karmele Lizundia.

Eszenografia: Jose Pablo Arriaga.

Makillaia: Beatriz Lopez.

Argiztapena eta soinua: PCes de colores.

Zuzendari laguntzailea: Alex Gerediaga.

Kudeaketa eta banaketa: Xabino Alkorta.

Ekoizpena: Antzerkiola Imaginarioa.

 

Sinopsia:

 

Errealitatearen zirrikituetatik Yuri Sam agertzen da, izpiritu bidaiari eta psikoponpoa. Mugaz bestaldeko bere hegaldi xamanikoak, bi izpiritu dantzarien laguntzaz sorturikoak, bizidunei esaten die hildakoek ezin esan dezaketena.

Yuri Sam 2000. urteko neguan hil zen. Diagnosia: bihotz haustura eta zorotasuna.

 

 

[28]

RITOS, honela aurkezten genuen:

 

Victor Turner antropologoak errituala dramatizazio prozesu bezala aztertzeko bidea zabaldu zuen. James L. Peacock bezalako beste antropologo batzuek ostera, alderantzizko ikuspegia ere erabili dute, hots, antzerkia edo drama erritual moduan aztertu dute. Edozein kasutan ere, argia da erritualaren eta antzerkigintzaren arteko harremana. Errituala bezalaxe, antzerkigintzak ere baditu, alde errepresentatibo edo performatiboaz aparte, alde formalak, erregelatuak, tradizionalak, sinbolikoak eta, zergatik ez, baita sakratuak ere. Zilegi da beraz, antzerkigintza erritual moduan ulertzea, imajina eta kontzeptu tradizionalak berrinterpretatzeko bide eraginkorrak diren errepresentazio moduan, herri baten eduki kulturalaren adierazpide moduan.

      Kultura subkultura anitzek osatzen dute. Kulturak egiten du herria herri. Antzerkia edo errituala herrien berezko ondasuna da. Herri guztiek badituzte berezko hainbat ezaugarri, tradizionalak eta gaur egungoak, antzerkiarekin edo erritualarekin loturaren bat eduki dezaketenak: bertso eskolak, rock taldeak, dantza taldeak, antzerki talde amateurrak, aldizkariak, legendak eta kondairak, esaerak, abesbatza, kirol elkarteak, txistu bandak, prozesioak, erraldoiak eta buruhandiak, idazleak, jubilatuen elkarteak, gaztetxeak eta abar.

      Guztien artean herri baten nortasuna eraikitzen dute. Guztien artean izaera berezi bat adierazten dute. Guztien artean kultura pizten dute. Guztien artean herri-antzerkia ere piztu dezakete.

 

RITOS ekintzak herriak piztu nahi ditu.

RITOS ekintzak kultura piztu nahi du.

 

...eta, batez ere...

 

RITOS ekintzak HERRI-ANTZERKIA piztu nahi du.

 

[29]

Herri bakoitzean egin genituen jarduerak:

 

Antzerki Tailerrak: Antzerkiola Imaginarioak antzerkiari buruz dauzkan ezagutzak eta ikuspegiak plazaratu ditu TAILER IREKI hauetan. Herri edo auzo bakoitzeko haur, gazte, heldu zein agureek hartu dute parte, eta bertan landutako teknikak eta errekurtsoak azken eguneko ekitaldian ere erabili izan dira eta baita lau egunetan zehar aurkeztutako zenbait kalejiretan.

 

Bideo emanaldiak: Antzerkiola Imaginarioak antzerkiaren eta antzerki antropologiaren inguruan duen bideotekatik ateratako materiala plazaratu du bideo emanaldi ireki hauetan.

 

Kalejirak: Herri eta auzo bakoitzean Antzerkiola Imaginarioak kalejira zabalak egin ditu kaleetan barrena. Horretarako propio prestatutako pertsonaia, jantzi eta espektakulua aurkeztu du Antzerkiola Imaginarioak. Gainera kalejira batzuetan herriak berak parte hartzeko aukera izan du.

 

Antzerkia eskolan: Antzerkiola Imaginarioak auzoko edo herriko ikastoletan eta bertako ikasleekin sortu eta garatu ditu antzerkiarekin harremana duten hainbat aktibitate. Gero, kontaktu hauetatik ikasitakoak eta jasotakoak aprobetxatu dira ritos proiektu kulturalaren hurrengo urratsetan. Adibidez, umeen irudiak azken eguneko emanaldiko eszenografian egon dira ikusgai, eta ume batzuek emanaldi horretan parte hartu dute.

 

Ikerketa lana: Antzerkiola Imaginarioak herri eta auzo bakoitzak dauzkan material etnografiko eta artistiko-kulturalak bildu, ikertu eta interpretatu ditu. Horretarako hainbat elkarrizketa egin dira herri bakoitzeko agente kulturalekin. Herri edo auzo bakoitzean egindakoa jasotzeko, kameralari bat eraman dugu eta baita argazkilari bat. Orain arte jasotako materialarekin dokumental bat egin dugu.

 

Elkartrukea: Aktibitate hauek guztiak auzoaren edo herriaren inplikazioa bilatzen dute, eta hauen ondasun kultural eta folklorikoen eta Antzerkiola Imaginarioaren ezagutzen arteko elkartrukea sorrarazten da.

 

Azken emanaldia herriarekin: Aurrean azaldu dugun bezala, egonaldi bakoitzaren azkenengo egunean, herri edo auzo bakoitzean aurkitutako materialarekin antzerki emanaldi bat sortzen da herriko espazio publiko batean (frontoia, plaza). Bertan parte hartu dute herri bakoitzean aurkitutako agente kulturalek eta baita Antzerkiola Imaginarioko kideek ere. Azken emanaldi honetan herria edo auzoa bera izan da protagonista eta herri edo auzoaren erritual kolektibo baten moduan plazaratu da.

 

[30]

Hauek ziren kalejiran gindoazela kantatzen genituen bertsoak:

 

Beltzen koplak

 

Akerbeltz mutilzaharrak

ez du moztuko bizarra

Bo piko pala, Bo piko pala

enterradore zantarra

 

Asuna sendabelarra

alkateak harro galparra

dantza dantza zuribeltzen martxa

ezetz amatau sugarra

 

Itsas argiaren garra

Gaztabolaren paparra

noraeza dugu norabide

ez dugu galduko iparra

 

Mendebaldean okerrak

Iparraldean ankerrak

Ekialdean aurreko biak

Hegoaldean komeriak

 

 

[31]

Pregoia testu honekin egin ohi genuen:

 

Herria! Herria! Herria! Gora Herria! (*)

Heldu da herrira Mamu eta Komerianteroen karabana,

titiriteroen zirkua,

Zorabioaren Konboia.

Herrira ekarri ditugu tigreak eta lehoiak, bala-gizonak, fakirrak eta dragoiak. Gurekin dira: Eskoziako munstroa, Antartidako foka bizardunak, Eskandinabiako druida izoztuak,

Ekuadorreko marra, platanoak eta sagarrak, Santa Eufemiko zaldi eta mamuen bizarrak.

Aurrera barreak eta akabo negarrak.

Artzak, otsoak, oiloak, oilarrak, satorrak, ostrukak, lekak, baratxuriak eta urazak.

Komerianteroon karabanak mundua zeharkatu du herrira iristeko:

eraman genituen Indiara atabalak eta konkistatu genuen Taj Mahala,

Australiara joan ginen eta mundu guztia saltoka ipini genuen,

heldu ginen Afrikara eta uholdea probokatu genuen Saharan,

gero orienteko errege magoengana korrika, haiek bahitu eta gora errepublika!,

Ipar-Amerikara hurbildu eta yankee zantarrak kikildu,

zeharkatu dugu Europa eta jateko bakarrik berakatz-zopa,

eta azkenik heldu gara herrira, galipota larruan, eta berriz sartu dugu bizi-poza barruan!

Kantua eta festa, herri honentzako fereka!

Herria da gaur, MASKARADA BELTZAREN Meka!

Bihotz sendo eta oneko herritarrak! Hemen gaude BELTZAK!

Dzanga Antzerkira herriko mamu eta damiselak.

Hemen gaude herriko plazan!

Zazpi teta pitxaurre zapla! Pazpireta ratsis panza! Pantxazpi saltxitxas zaplata!

Gora herri antzerkia!

Teatrum Mortis et Gloriae!

Gora bihotzak!

 

(*) Herria jartzen duen tokian, herriaren izena esaten genuen.

 

[32]

Beltzen karabanan parte hartu zuten aktoreak ondoko hauek izan ziren: Arrate Etxeberria, Veronica Fernandez, Terri Florido,
 Miren Gaztañaga, Alex Gerediaga, Na Gomes,
Itziar Izarra
, Ainhoa Jauregi, Ander Lipus,
Miriam K. Martxante, Gabriel Ocina, Victor Palacio, Leire Ucha
, Maria Urcelay, Amaia Pascual, Iker Garcia, Getari Etxebarria, Garikoitz Leitza, Nia Akosta.

      Bestelako lanetan parte hartu zuten kideak hauek izan ziren: Arkaitz Lasa, Aritz Merino, Peru C. Saban, Aitor Agiriano, Azegiñe Urigoitia, Oier Ituarte, Ainhoa Resano, Jon Gerediaga, Unai Garate, Xabino Alkorta, Jonan Katalano, Xabier Garai, Sonia Aoujil, Idoia Garai, Gustavo Gorosito, Vicky Mujica, Kike Garcia Tormenta.

 

 

[33]

Au revoir, triunfadoreak! (2005)

Idazleak: Jon Gerediaga, Na Gomes.

Aktoreak: Gabriel Ocina, Ainhoa Jauregi, Na Gomes, Terri Florido (Maria Urzelai, euskarazko bertsioan), Iker Garcia, Alex Gerediaga eta Veronica Fernandez.

Zuzendaria: Ander Lipus.

Off ahotsak: Iñaki Garitaonaindia “Gari”, Ruper Ordorika, Ramon Agirre, Antton Luku.

Zuzendaritza musikala: Aitor Agiriano.

Soinu-espazioa & zuzeneko soinua: Ibon Agirre.

Argiztapen diseinua: Oier Ituarte.

Eszenografia & atrezzoa: Aritz Merino.

Jantziak: Azegiñe Urigoitia.

Makillajea eta ordezkoak: Cynthua Ioli.

Argazkiak eta diseinu grafikoa: Ainhoa Resano.

Kartela: Arkaitz Lasa (Zulet).

Ekoizpen exekutiboa: Xabi Garai.

Ekoizpen laguntzailea: Miren Gaztañaga.

Zuzendaritza laguntzailea: Miriam K. Martxante.

Laguntzaile bereziak: PCes de colores, Laressistens, Ondarruko Metal Taldea.

Kudeaketa eta banaketa: Xabino Alkorta.

 

Sinopsia:

 

Garai berrietako komedia tristea.

Mago handi batek esaten du, garai berri hauetako arriskurik handiena hipopotamo bihurtzea dela, animalia geldoa, pisutsua eta patxadazalea. Komedia triste honen hiru triunfadoreak benetako poetak dira, asmo eta gogo berdintsuak dauzkaten poetak: euren buruaz beste egin nahi dute metamorfosi beldurgarria jasan baino lehen. Euren patuak azkenengo zubia izan behar du nahita nahiez, suizidiorako amildegi perfektua: Bluesborough Southampton Mc Intyre Madison Bridge-a. Kapitainaren etxea. Hildakoen Zubia.

 

*

 

Antzerkiola Imaginarioak, bere ibilbidean, bestelako proiektu batzuk ere gauzatu zituen. Ikerketa lanak, formakuntzak, koprodukzioak. Beste antzezlan batzuk ere egin zituen. Batzuk esperimentalagoak, eta beste batzuk taldeko beste kide batzuen zuzendaritzapean. Hona hemen zerrenda:

 

Caja XXI Kutxa (1999).

Antzerki makro-instalazioa. Donostia, Kursaal. PLAZA’99.

Idazleak: Peru C. Saban eta Jon Gerediaga. Zuzendaria: Ander Lipus.

 

Nekropolis (2001)

Antzerki antropologiaren ikerketa bat. ertz jaialdia (Bera).

Zuzendaria: Ander Lipus.

 

La niña que sueña lunas también se mea en la cama (2001).

Idazleak: Peru C. Saban & Jon Gerediaga. Zuzendaria: Peru C. Saban.

 

Mundopolski: erreboltaren ziaboga (2002).

Idazleak: Jon Gerediaga eta Unai Garate. Zuzendaria: Alex Gerediaga.

 

Fitola balba karpuki tui (2004).

Poemak: Jon Gerediaga. Zuzendaria: Alex Gerediaga.

 

Kaputen kanta (2004).

Idazleak: Jon Gerediaga eta Na Gomes. Zuzendaria: Veronica Fernandez.

 

[34]

Fauxto Anauzen ikusi nuen, estreinaldi egunean. Elixabete Garmendiak Argia astekarian egun hartako kronika idatzi zuen (Argia, 2165. alea) Karrusaren bueltan tituluarekin.

 

[35]

adelen sorreran idatzitako testua:

 

Arte dramatikoak aldaketa sakonak jasan izan ditu urteetan zehar. Teknologia berriek, espazioaren moldaketak, pentsamendu kritikoak, adierazpide anitzak… honek guztiak aldaketak ekarri ditu, eta begirada berriak sortu dira arte dramatikoaren alorrean. Arte dramatikoan aktorearen figura agertzen zaigu beti, baina ez da hau, dramaren euskarri bakarra. Hitza, argia, erritmoa… arte esparru zabala da dramarena. Dramaren esanahia ekintzan kokatzen da eta dramaturgia, ekintzak lotzen dituen aria izango litzateke. Dramaren espazioa gehienetan teatroa izaten da, baina gaur egun, drama bat aurkezteko espazio anitz erabiltzen dira.

      Gure jakintza aberastu, pertzepzioaren bideak zabaldu. Esperimentazioa bidaia bat bezala ulertzen da. Diziplina bakoitzak bere kodigoak ditu, eta kodigo horietatik modelo edota estilo ezberdinak ateratzen dira. Laborategi baten beharra horretan datza, modelo propioen ikerketa eta aurkikuntzan. Unibertsaltasunetik konkretura abiatzea izan daiteke bidea. Ondoren, konkretua dena unibertsal bihurtzeko.

      Euskal dramari, eta hain zuzen euskal antzerkigintzari dagokionez, ikerketaren alorrean hutsune handia dagoelakoan antolatu dugu topaketa hau. Egungo euskal dramaren egoerari buruzko gogoeta artistiko eta zientifiko bat egitea beharrezkoa dela uste dugu, eta euskal antzerkigintzari buruzko eztabaida bultzatzea da topaketaren helburu nagusia. Aktore, zuzendari, antzerkigile eta antzerkizaleei zuzenduta dago deia.

      Drama laborategia Aulesti herrian kokatzea da gure asmoa. Euskal dramaren ikerketa du helburu nagusia. Drama ekintzan eta mugimenduan oinarritzen badugu, artearen esparru askotara zabaldu daiteke ikerketa. Dramaren mekanika (zer) eta dramaren poetika (zelan) gaur egungo ikuspuntutik aztertzea litzateke abiapuntua. Gure kulturaren ardatz bat izanda, dramaren ezagutza aberasteko asmoarekin jaio da artedrama euskal laborategia.

 

[36]

Gonbidatuen artean, Manex Fuchs, Antton Luku, Iñaki Etxeleku, Iñaki Ziarrusta, Urki Muguruza, Ainara Gurrutxaga, Urko Redondo, Oier Guillan, Gaizka Sarasola, Iraia Elias, Eñaut Gantxegi, Ainhoa Alberdi, Iñigo Aranbarri, Galder Perez eta Ane Zabala egon ziren.

 

[37]

Hona hemen 2006tik 2021era adelen parte hartu duten irakasleen zerrenda: musikaren alorrean, Xabi Strubell, Aitor Agiriano, Xabi Erkizia, Ander Fernandez; dantzaren alorrean, Natxo Montero, Idoia Zabaleta, Asier Zabaleta, Idurre Azkue, Mizel Theret, Laida Azkona; eta antzerkiaren alorrean, Antton Luku, Manex Fuchs, Ximun Fuchs, Pierre Vissler, Pako Revueltas, Aritza Rodriguez, Miren Gaztañaga, Urko Redondo, Ainara Gurrutxaga, Maite Agirre, Igor de Cuadra, Iñaki Ziarrusta, Borja Ruiz, Miren Tirapu, Maria Urzelai, Iñake Irastorza, Matxalen de Pedro, Eneritz Artetxe, Leire Ucha, Julia Marin, Margarita Altolagirre, Maite Arrese, Belen Cruz, Iosu Florentino, Miren Alcala, Eñaut Gantxegi, Asier Sota, Ana Elordi, Patricia Urrutia, Aitor Fernandino, Unai Lopez de Armentia, Garazi Lopez de Armentia, Amancay Gaztañaga, Pablo Ibarluzea, Iraitz Lizarraga, Oier Guillan, Javier Barandiaran, Aiora Sedano, Esti Zaldua, Getari Etxegarai, Iraia Elias, Maika Etxekopar, Marina Suarez, Olatz Gorrotxategi, Ruth Guimera, Jon Ander Urresti, Ainhoa Artetxe, Edurne Azkarate, Eneko Gil eta Laura Penagos.

 

[38]

Jon Gerediagak idatzitako testu hau baliatzen dugu Artedrama definitzeko:

 

Artedrama Arte Eszenikoen Plataforma, ekintza, drama, antzerkia eta artearen lengoaiak ikertu eta sortzeko bokazioarekin jaio zen 2007an Ander Lipusen gidaritzapean.

      Artedrama Plataformaren oinarri eta labore-lurra, antzerkia eta artea esateko eta izanarazteko gure herri honek dituen hitzak eta ekintzak dira.

      Labore-lur horretan finkaturik, zutabe ezberdinek eusten diote Artedrama Plataformaren sabaiari:

 

— Ikerketa: badena bilatzeko.

— Sorkuntza: ez dena imajinatzeko, imajina bihurtzeko.

— Ekintza: imajinatutakoa egiteko.

— Drama: egindakoak hegaz egiteko.

— Antzerkia: hegoa ogibide izateko.

— Artea: ogibidea egibide izateko.

 

[39]

Errautsak (2010)

Idazleak: Unai Iturriaga, Igor Elortza.

Aktoreak: Ander Lipus, Manex Fuchs, Ximun Fuchs, Miren Gaztañaga, Ainara Gurrutxaga, Urko Redondo.

Zuzendaria: Ximun Fuchs.

Eszenografia: Jose Pablo Arriaga.

Argiztapen diseinua: Josep Duhau.

Argazkiak: Ainhoa Resano.

Kartela: Lontxo Iriarte.

Administrazioa: Xabino Alkorta, Vincenç Claverie, Elorri Etxeberri, Aurelie Lambert.

Teknika: Xabino Alkorta.

Ekoizpena: Artedrama, Le Petit Théâtre de Pain, Dejabu Panpin Laborategia.

Sinopsia:

Hodei hil da. Gaztaroko lagunak, urteetan elkarren berririk izan gabe egon ondotik, Hodeiren hiletarako bilduko dira. Saminak eta berriz elkartzearen emozioak eraginda, Hodeiren azken agurra garai bateko festa basati bihurtuko da. Iraganeko eta oraineko egiak, gezurrak eta kontraesanak azaleratuko dituen gau eroa.

Noizbait izatea amestu eta sekula izan ez zirenaren errautsak baino ez dira geratzen, ordea.

 

*

Hamlet (2013)

Autorea: William Shakespeare.

Adaptazioa: Xabier Mendiguren Elizegi.

Aktoreak: Ander Lipus, Ainara Gurrutxaga, Manex Fuchs, Maika Etxekopar, Iñaki Ziarrusta, Miren Tirapu, Urko Redondo.

Zuzendaria: Ximun Fuchs.

Argiztapen diseinua: Josep Duhau.

Koreografia: Philippe Ducou.

Musika: Asier Ituarte.

Jantziak: Marodi Sorkuntzak.

Argazkiak: Amaia Jorajuria & Guillaume Meziat.

Kartela: Lontxo Iriarte.

Web arduraduna: Zuriñe Soto.

Administrazioa: Elorri Etxeberri, Iasone Parada, Xabino Alkorta, Kattalin Ezcurra, Irantzu Azpeitia.

Ekoizpena: Artedrama, Le Petit Théâtre de Pain, Dejabu Panpin Laborategia.

Sinopsia:

      Hamlet XXI. mendean eta Euskal Herrian.

Hamlet, gaur eta hemen.

 

Hamlet antzerkien antzerkia da. Garai bakoitzak bere irakurketa behartzen du. Argiki eta arintasunez, Shakespearek munduaren eromena marrazten du. Obraren ekintza politikan oinarritzen da : gezurra, jukutria, kalkulua, konplota, diru gosea, hitza hitz ala hitza jan. Baina erabakia ez da ekintza, eta aizu dena ez da justizia noski... hor da auzia.

 

“Errautsak” ikuskizunaren ondoren, Artedrama, Dejabu eta Le Petit Théâtre de Pain taldeek Shakespeareren obra gureganatzen dugu, egungo gizartearen kezka, arazo eta ezaugarriekin. Xabier Mendigurenek adaptazioa izenpetzen du.

 

Hamlet, gurea...

*

Francoren bilobari gutuna (2016)

Idazleak: lantaldea, Unai Iturriaga eta Igor Elortzarekin batera.

Aktoreak: Ander Lipus, Patricia Urrutia, Manex Fuchs, Zoila Berastegi, Urko R. Pescador, Erika Olaizola, Pako Revueltas.

Zuzendaria: Ximun Fuchs.

Argiztapena: Josep Duhau.

Koreografia: Philipe Ducou.

Musika: Asier Ituarte.

Teknika: Gotzon Hegoas.

Argazkiak: Guillaume Meziat.

Bideoa: Eñaut Castagnet.

Jantziak: Marodi Sorkuntzak.

Irudia: Hiru Damatxo.

Media: Roberto Quintana.

Administrazioa: Iasone Parada, Elorri Etxeberri, Xabino Alkorta, Kattalin Ezkurra, Irantzu Azpeitia, Elise Robert Laudette.

Ekoizpena: Artedrama, Le Petit Théâtre de Pain, Dejabu Panpin Laborategia.

Sinopsia:

Iñakik hamar urte eta leuzemia ditu. Joxanek berrogeita sei urte eta gerra zibileko obus baten txatala buruan. Etorkizun bideragarririk ez duen ospitalean iragana eta oraina kateatzen dira Migel eta Kristina medikuen ametsetan. Itxarongeletan sekula agertzen ez diren pazienteen izen zerrendak entzuten dira ordena alfabetikoan eta Carmen Martinez-Bordiuk betetzen du bihotzeko aldizkari maiztuaren azala.

 

Iraun beharraren gaitzak jotako komunitate baten hezurren eta gezurren erradiografia traumatologikoa da Francoren bilobari gutuna.

*

Zaldi urdina (2019)

Unai Iturriaga eta Igor Elortzarekin idatzia.

Aktoreak: Ander Lipus, Manex Fuchs, Urko Redondo, Miren Alkala, (Iraitz Lizarraga), Oier Zuñiga, Edurne Azkarate, Olatz Beobide.

Zuzendaria: Ximun Fuchs eta Ainara Gurrutxaga.

Argiztapena: Josep Duhau.

Koreografia: Philippe Ducou.

Musika: Asier Ituarte.

Jantziak: Marodi Sorkuntzak

Teknika: Aitz Amilibia.

Irudia: Oier Zuñiga.

Media: Roberto Quintana.

Bitartekaritza, hezkuntza artistikoa eta kulturala: Arantxa Hirigoien.

Ekoizpen arduraduna: Iasone Parada.

Banaketa: Irantzu Azpeitia.

Ekoizpena: Artedrama, Le Petit Théâtre de Pain, Dejabu Panpin Laborategia.

 

Sinopsia:

Aingeru, 17 urteko mutil gaztea, desagertu egin da tekno jaialdi batean gazte bat bihotzekoak jota hil ondoren. Zaldi urdina deitzen den droga berri batek eragin dio heriotza gazteari. Polizia Aingeruren bila dabil, trapitxeroa bera delakoan.

Amets, Aingeruren 22 urteko arreba errebeldea da, gaztetxe eta bizimodu osasuntsu zalea. Ikerketa bat hasiko du, Karmen amona eta Simon udaltzain ohi traketsarekin batera. Aingeru poliziek baino lehenago aurkitu behar dute, eta abokatu on batekin joan epaitegira. Astebeteren barruan, 18 urte bete baino lehen. Atzera kontaketa bat da.

Ikerketa amateurraren bidean gurutzatuko dituzte gazteriaren ondoezak eta ametsak, trafikanteen eta interes ekonomikoen boterea, indar polizialen konplizitatea eta politika baten aztarna.

[40]

Juan Junda (sasi-bertsolari potosikotikodepresiboa), Estepan Asekas (Lekeitioko dj eta scratxerra), Jerry Always (Belfasteko xoumana), Kamaleon (lekuan lekuko izena aldatzen zuen katedratiko hermeneutiko sasi-intelektuala), Euxebio (ehiztari anarkista), Manex Domintxine (euskara hitza ahoskatzearekin bakarrik, orgasmoak zituen iparraldeko kantaria) eta Ignatius (sasi-poeta eta mozkorra) pertsonaiek osatzen zuten komedianteen karabana.

 

[41]

Babiloniako loreak (2009)

Idazlea: Jon Gerediaga.

Aktoreak: Miren Gaztañaga, Espe Lopez, Alex Gerediaga, Miriam K. Martxante, Ander Lipus.

Zuzendaria: Ander Lipus.

Argiztapena: Oier Ituarte.

Jantziak: Miren Lore Garmendia.

Eszenografia: Jose Pablo Arriaga.

Soinu-espazioa eta musika: Xabi Erkizia.

Makillajea eta pelukeria: Cynthia Ioli.

Teknikariak: PCes de colores.

Argazkiak & diseinu grafikoa: Ainhoa Resano.

Kartela: Arkaitz Lasa (Zulet).

Lankidetza berezia: Sabina Leone.

Makineria: Andoni Garaizar Txori.

Zuzendari laguntzaileak: Ainara Gurrutxaga eta Urko Redondo.

Ekoizpen arduraduna: Xabino Alkorta.

Ekoizpena: Artedrama.

Banaketa: Larrua (Pio Ortiz de Pinedo).

 

Sinopsia:

 

Hegoak gogora ekartzen ditu bere amuma Inesen azken egunak, kantu bat altxatuz Babilonia madarikatuan.

 

[42]

Alex Gerediaga, Jon Gerediaga, Veronica Fernandez, Xabino Alkorta, Miren Gaztañaga eta seiok osatu genuen lantaldeko muin nagusia. Aurrerago Miriam K. Martxante batuko zen.

 

[43]

Txikiagoentzako (6 urtetik 8 bitartekoei) Urkok eta Ainarak prestatu zuten antzezlana, eta nagusiagoendako (9 urtetik 11 bitartekoei) Miren Tirapu lekunberriarrak eta biok osatu genuen.

 

[44]

Dejabu Panpin Laborategiak antzezlan gogoangarriak utzi dizkigu. Gure bide galduak (xii. Donostia Antzerkia Saria) eta Arrastoak (xv. Donostia Antzerkia Saria) obrak, haur eta familia antzerkian Linbo Planeta eta dramaturgia berrien arloan Naon Tokin. Urko Redondo eta Ainara Gurrutxagarekin batera, Miren Alcala hirugarren lankidea izan zen momentu batetik aurrera. Errenteriako Udalarekin talde egoiliar izateko lan-hitzarmena sinatu zuten eta herrian, Antzerki Labea deritzon antzerki tailerrak eta monografikoak emateaz aparte, beste hainbat egitasmotan ere parte hartu izan dute, Bosniara edota Senegalera egindako sormen-bidaiak dira horren ezaugarri, edota Mikelazulo elkartearekin egiten dituzten hainbat ekitaldi, haien artean Eztena Teatro Egunak.

 

[45]

Eurekin batera hasieratik egon ziren aktoreak Fafiole Palassio, Eric Destout, Stephanie Cezerac eta Guillaume Meziat izan ziren. Gero batuko zitzaien Lontxo Iriarte, Mariya Aneva, Cathy Chioetto, Cathy Coffignal, Jean-Marc Desmond, Helene Herve, Jerôme Petitjean eta Tof Sanchez.

      Peio Sarhy, Tof Shachez eta Josep Duhauk eramaten zuten teknika. Azken honek egin zituen gure teknika lan guztiak, hots, argi diseinu eta espazio eszenikoaren antolaketa. Artedramari ere ekarpen handia egin zion, gure estruktura baliabide teknikoz hornituz (fokuak, argi mahai, soinu ekipo, truss, linoleo…). Izan ere, talde bezala, eta Euskal Herriko herri batzuetan antzokirik ez dagoela ikusirik, ez dugu galdu nahi izan emanaldiak bertan eskaintzeko aukera, eta horregatik, izan da Josepen laguntza ezinbestekoa. Hots, estruktura propioekin edozein gela edo frontoitan antzezlana emateko autonomoak izatea helburu.

      Hortaz aparte, Kattalin Escurra, Katty Biscay, Elorri Etxeberri, Elise Robert Loudette, Aurelie Lambert eta Vincenç Claverie izan ziren Le Petit Théâtre de Painen administrazioan lan egin zutenak. Elkarrekin koprodukzioak egin genituenez, gurekin batera lankide ere izan ziren.

      Taldearen obra esanguratsu batzuk aipatuko ditut: 1,2,3, Soleil ou L’éclipse (1995), Tranchées de vie (1996), Cabaret (1999), Le pic du Bossu (2004), Embedded (2006), Traces (2009), Le siphon (2012), 9 (2014), eta Boxon(s) (2018). Hastapenetan egon baziren ere, azken sorkuntza honetan Fuchs anaiek ez zuten parte hartu.

 

[46]

Axut!-en aurkezpen-gutuna.

 

Axut!: (Ipar.) Erronka adierazteko erabiltzen den hitza. (Elhuyar hiztegiak)

Axut egin (1955) erronka jo, ekaitzan axut eginez. (Sarasola hiztegia)

      Axut! euskarazko antzerkiaren garatzeko xedearekin sortu zen. Anbiziozko lurralde baten saretzea, eskema ekonomiko eraginkor bat sustatzea, euskarazko artearen presentziaren jarraikortasuna eta euskararen aldeko diskriminazio positibo politika bat martxan jartzea dugu helburu. Lurraldeko kultur tresna nagusi bilakatzeko asmoz.

 

[47]

Lander Garro, Gaizka Sarasola, Lorentxa Beyrie, Aitzaro Arano, Argi Perurena, Unai Iturriaga eta Eñaut Castagnet-ekin sortua.

 

[48]

Axut! sortu eta urtebetera Arantxa Hirigoien baionarra batu zen taldera, hamazazpi urtez irakaskuntzan ibili ondoren. Euskaraz antzerkia egitea tresna bat dela jakitun, arlo berri bat proposatzen du irakaskuntza edo hezkuntzarekin lotua, antzerkiari leku bat eginez eta bitartekaritza lan bat sortuz. Bere lana ikastetxeekin antzerkigintza lantzea eta garatzea da, tailerrak proposatuz. Hezkuntza eta antzerkia mundu ezberdinak izanik ere, biek elkarren beharra dute, azkenean ikastetxea transmisio leku bat delako non ikasleek jasotzen duten anitz baina non eman ere egiten duten; transmisio lekua den aldetik arteak eta antzerkiak badute bere lekua eskolan.

      Arantxa betidanik egon da kultur munduari eta antzerkiari lotua. Antzerkia, euskara eta hezkuntza izan dira bere pasioak. Aspalditik ezagutzen nuen, Ote Lore elkartean Larresoron egiten zuen kultur lan militanteagatik batik bat. Baina antzerkian ere bere bidea egin zuen, Maialen Fauthoux-ekin batera Ama-2 taldean arituz.

      Ezin aipatu gabe utzi, lehenago, 2016. urtean Eñaut Castagnet eta Ximun Fuchsek zuzenduta Non filma estreinatu zutela, Aldudarrak bideo, Eny production, Derriere le Hublot eta Le Petit Théâtre de Painen parte hartzearekin. Baina, aurrerago, Fuchs anaiek Axut! sortzearekin batera, beste aspaldiko gogo bat ere betetzen dute: Eñaut Castagnet, Josu Martinez eta Katti Pochelurekin elkartu eta euskal zinema ekoitzi eta banatzeko sortzen dute Gastibeltza filmak.

 

[49]

Dagoeneko jada lau kidek osatuko dute Axut! taldea: Argi Perurena Hendaian bizi den astigarragarra batu da proiektura.

 

[50]

Hauek izan dira Abarka antzerki taldetik pasatutakoak: Amalia Martin, Luis Egurrola, Idoia Aldekoa, Rakel Anitua, Luis Fernandez, Gilen Santiso, Ruben Markina, Lur Epelde, Eñaut Gandiaga, Eneko Arrate, Ainhoa Egaña, Irma Etxeberria, Ane Etxeberria, Izar Alguero, Nahikari Santano, Nagore Leon, Ianhire Solozabal, Areli Egia, Alvaro Bulle, Andere Astigarraga, Maite Malaxetxebarria, Arantxa Mitxelena, Argia Santamaria, Oihane Lekunberri, Aner Garitaonandia, Iker Galdos eta Nerea Foruria. Eta Mikel Unamunzaga, Andere Astigarraga, Iker Etxeberria eta Jone Uria musikari bezala. Taldean laguntzen Josu Egia, Aitor Urriolauzokoa eta Gotzon Aretxabaleta ibili ziren.

 

[51]

Irakasleak: Ieltxu Ortueta Martinez, Gustavo Gorosito, Marga Altolagirre, Asier Sota, Manex Fuchs, Amancay Gaztañaga, Laura Penagos, batzuk aipatzearren.

 

 

[52]

Sukalde hartatik igaro ziren honako hauek, bi ahizpek haiek nortzuk ziren jakin gabe: Edorta Jimenez, Ruper Ordorika, Idoia Santurtun, Angel Katarain, Zaloa eta Txomin Fuertes, Porrotx, Jose Mari Esparza, Txomin Pellen, Jose Mari Iturralde, Xabier Mendiguren, Rafa Rueda, Andoni Egaña, Asier Altuna, Joanes Etxebarria, Josu Martinez, Iasone Parada (handik urte gutxira Artedramako lankidea izango zena), Joxe Mari Auzmendi, Arantza Lasa eta Pello Elzaburu, Bakarne eta Arrate Mardaras, Igor Urrutikoetxea, Joseba Macias… eta “Hector” (Aitor, guretzako) Martinen anaietako bat, besteak beste.

 

[53]

Hona hemen egindako ikuskizun batzuen errepasoa: Ruper Ordorika eta Asier Ituarterekin Bilboko Kalderapekon egin genuen errezitaldi eta kantu saioa. Peru C. Saban eta Jon Gerediagak ondu zuten gidoia, titulurik gabe. El Dorado-ren atzetik zebilen izeneko espedizioaren diarioa, Sarrionandia indioak ezkututik jaurtitzen zituen gugana zetozen geziak (poemak, narrazioak eta kantak, alegia).

      Le Pettit Theatre de Pain taldeak aurretik aipatutako hiru bakarrizketa egin zituen. Aulki hutsa deitu genion Martinen poema eta testuak erabiliz eraiki genuen istorioari. Oholtza gainean Manex Fuchs eta Battitta Elisalde iholditarra aritu ziren.

      Mixel Etxekopar eta Jean-Christian Irigoien Galtxetabururekin Xiru jaialdian, poemen errezitaldia eta musika uztartu genituen.

      Idazlea zeu zara irakurtzen duzulako, haurrentzako emanaldia ondu genuen, Jose Mari Auzmendiren bitartez eta Hik Hasikoekin batera.

      Liburu berean oinarritutako testuekin Biba zorrien izurritea! antzerki-lana egin genuen Abarka antzerki taldearekin.

      Herejeen alaba liburuaren aurkezpenean, Kristalezko bihotza ipuinaren irakurraldi dramatizatua Khantoria taldeko Ander Berrojalbizen (arrabita) eta Maider Lopezen (biola) musikaz lagunduta.

 

[54]

Huts Teatroak taularatutako lanak:

 

Publikoari gorroto (2012)

Idazlea: Xabier Mendiguren Elizegi.

Aktoreak: Miren Tirapu, Iñaki Ziarrusta, Ander Lipus.

Zuzendaria: Manex Fuchs.

Espazio eszenikoa: Dejabu Panpin Laborategia.

Eszenografia errealizazioa: Jose Pablo Arriaga, Atx Teatroa, Mikel Ibarzabal.

Jantziak: Marodi Sorkuntzak.

Argiztapen diseinua: Josep Duhau.

Musika: Asier Ituarte.

Teknika: Xabino Alkorta.

Argazkiak: Ainhoa Resano.

Web arduraduna: Zuriñe Soto.

Administrazioa: Iasone Parada, Irantzu Azpeitia, Xabino Alkorta.

Ekoizpena eta banaketa: Artedrama.

 

      Sinopsia:

 

Aktore bat, bi ikusle, agertoki bat. Besterik ez du behar antzerkiak: hortik aurrera hasten den jokoan, dena da posible. Teatroari buruzko hausnarketa jostalari baten moduan hasten da obra hau, publikoarekiko keinuz eta umorez; pixkanaka, ordea, arimaren barrunbe ilunenak joango dira agertzen: krudelkeria, bortxa, botere-harremanak... giza izatearen amildegi ertzera iristeraino.

 

*

 

Etxekoak (2015)

Idazlea: Jon Gerediaga.

Aktoreak: Kristiane Etxaluz, Javier Barandiaran, Maika Etxekopar, Ander Lipus.

Zuzendari: Ander Lipus.

Zuzendari laguntzailea: Mariya Aneva.

Musika: Asier Ituarte.

Argiztapena: Josep Duhau.

Jantziak: Leire Orella.

Bordatuak: Karmele Lizundia.

Eszenografia: Jose Pablo Arriaga.

Panpina eta atrezzoa: Battitt Halsouet.

Afitxa: Aritz Merino.

Argazkiak: Ainhoa Resano.

Web arduraduna: Roberto Quintana.

Administrazioa: Iasone Parada, Irantzu Azpeitia, Xabino Alkorta.

Banaketa: Irantzu Azpeitia.

Ekoizpena: Artedrama.

 

Sinopsia:

 

Ezin da edonor etxean sartu. Hala dio legeak.

Maddik Mamadou maite du. Halaxe dio bihotzak.

Euskal Herriko etxe batean gertatzen dira ekintza guztiak.

 

*

 

 

Hozkailua (2017)

Idazlea: Unai Iturriaga.

Aktoreak: Patricia Urrutia, Ander Lipus.

Zuzendaria: Manex Fuchs.

Musika: Asier Ituarte.

Gitarra: Keu Agirretxea.

Argiztapen diseinua: Josep Duhau.

Teknika: Xabino Alkorta.

Eszenografia: Amaia Garate.

Panpina: Battitt Halsouet.

Jantziak: Marodi Sorkuntzak.

Irudia: Zugazart.

Argazkiak: Ainhoa Resano.

Administrazioa: Iasone Parada.

Banaketa: Irantzu Azpeitia.

Ekoizpena: Artedrama.

 

Sinopsia:

 

Maite eta Karlos herririk herri dabiltza hozkailu zahar batekin. Hozkailuaren barruan, garagardo lata eta hestekien artean, Londonetik dakarten Jimmy lagunaren hilotza daramate. Zin egin baitzioten Jimmyri bere jaioterrian lur emango ziotela. Nongoa zen galdetzea ahaztu zuten ordea. Zinezko adiskidantza bat azaleratuko duen ezinezko bilaketa baten istorioa da HOZKAILUA.

 

*

 

Atzerrian lurra garratz (2021)

Laura Penagos kolonbiar aktorearen bizipenetatik taldean eraikitako istorio fikzionatua.

Aktoreak: Laura Penagos, Ander Lipus.

Zuzendaria: Amancay Gaztañaga.

Idazkera laguntzailea: Miren Amuriza.

Argiztapena: Arantza Flores.

Teknika: Mikel Unamunzaga.

Jantziak: Barbara Rasso.

Musika: Ibon RG.

Eszenografia eraikuntza: Atx Teatroa.

Argazkia: Ainhoa Resano.

Ekoizpena: Iasone Parada.

Banaketa: Irantzu Azpeitia.

 

Sinopsia:

 

Aurora Mora bere instalazio artistikoari azken ikutuak ematen ari da, bere bizitza betirako aldatuko duen deia jasotzen duenean.

Posible al da gurea ez den lur batean sustraitzea? Posible, familia eta aberriaren zama gainean dugula, hegaldi propioari ekitea?

Eta, gau batean, gure bizitzaren norabidea erabaki beharko bagenu?

 

Esaera zaharrak dioen bezala: “Atzerrian lurra garratz, hoña ibini egik baratz”.

 

[55]

2017an udalarekin genuen harremana eten egin zen. Gutun hau zabaldu genuen despedida bezala.

 

Agurra

 

Bost urte eta erdi luze ez ditugu nolanahi pasatzen utzi nahi, eta horregatik, Artedrama arte eszenikoen plataformako kideak gutun forman agurtzen gara Leioaz.

      Gurea ez da antzerki talde arrunt bat, hortik plataforma deitzea; egiten dugunaren ardura publikoa oso presente duen antzerki taldea gara. Euskal Herri osoan lan egiten dugu, zazpi lurraldeetan, eta Leioa gurekin, gure proiektuarekin batera eraman dugu orain arte.

      2012ko otsailean, babesa eman zigun Leioako Udalak Kultur Leioan. Ordutik, herri honetako euskal sorkuntza eszenikoen motorra izaten ahalegindu gara, antzerkiaren eskutik bizia ekartzen herriari eta baita ekonomia bat ere. Bide horretan, hasieratik jaso genuen orduko hautetsi politikoen onespena, eta jakina, Ana Lopez Kultura eta Gazteria Zuzendariaren laguntza, konpromisoa eta babes ezinbestekoa, talde bezala handitu eta sendotzea ekarri diguna.

      Antzerki taldeen egoitza naturala antzokiak izan behar luke, eta naturala ere antolatzaile eta sortzaileen arteko sinergiak. Elkarlan horretan, nahi eta ilusio handia egon da gure partetik, baina zoritxarrez azken legegintzaldian ez dugu sentitu nahikoa bultzada politiko, une legalengatik, baina bereziki borondate faltagatik. Hori dela eta, bost urteko harreman artistiko honekin ezin izan gara nahi genuen lekuetaraino heldu.

      Gure kanporatzea udal gobernuaren erabaki politiko bat izan da, zeinarekiko ez dugun jaso ase gaituen argumenturik. Soilik, eta antza denez, erabaki honekin antzerki talde egoiliarren programa osoa ezabatzen dela Leioan, Eusko Jaurlaritzak orain dela urte batzuk bultzatutako bide estrategikoaren aurka.

      Ibilitako bidean izan ditugun lorpenekin pozik, Leioako ikuslegoarekin eskertuta, eta aldi berean bide honek izan duen bukaeraren pena eta ezintasunarekin, bagoaz.

 

Ez adiorik,

Artedrama

 

[56]

Baina zer da zubi?

      Hainbat eragile euskal antzerki sorkuntza profesionalaren egoerari buruzko kezka, uste eta iritziak elkartrukatzeko biltzen hasi ginen, eta bilera haietatik, 2012an sortu zen zubi ekimena. Euskal sortzaile berriei bultzada emateko konpromisoa hartzeko beharra sentitu genuen, hurrengoei nolabait ateak zabaltzekoa. Horrela, kezka hauen partekatzetik, Hegoalde zein Iparraldeko zazpi aretoren eskutik zubi deialdia martxan jarri ahal izan genuen. Denborarekin kide gehiago batu ziren zubi proiektura.

      Ordutik, sortzaile berriek zirkuitu profesionaletan sartzeko dauzkaten zailtasunez jabetuta, gure neurri apalean egoera hau iraultzeko zerbait egiten ahalegindu gara. Horrela, beraz, bakoitzak gure arlotik ekarpen bat egiteko konpromisotik, euskal antzerkiaren profesionalizazioa bultzatzeko helburu irmoarekin jaio zen zubi.

      Bere berezitasuna da kide guztien artean laguntza globala eskaini nahi dugula (artistiko, tekniko, ekonomiko nahiz kudeaketakoa), sortzaile eta sorkuntzaren premietara egokituz eta lanaren prozesu osoan zehar jarraipena eginez.

 

[57]

Jarriko dudan ondoko zerrenda, antzerki zirkuitu eta sare komertzialetatik kanpo dauden egitasmoena da. Gehienek, euskarazko sorkuntzak bultzatzen dituzte edozein formatutan. Jaialdiaren izena, antolatzaileak eta egiten den herria aipatuko ditut:

 

adel, Artedrama Euskal Laborategia. Artedrama. Aulesti.

Amarotzeko antzerki astea, Antzeztaun (Ataun) eta Zikloia (Formatu Txikiko Antzerki Zikloa Tolosan). Intujai Teatroa.

Antzerki Aroa Zikloa. Iruñeko Udala. Iruñea.

Antzerki Jardunaldixek Matadeixen. Azkoitia.

Atxiki jaialdia. Trinkete Antitxokoa. Gernika-Lumo.

Azpeitiko Euskal Antzerki Topaketak. Azpeitia Denontzat. Azpeitia.

Braimstorming. Putzuzulo gaztetxea. Zarautz.

Debako Antzerki Astea. Goaz antzerki taldea. Deba.

Eako poesia egunak. HEA, Herriari Emon Arnasa elkartea. Ea.

eztena Teatro Egunak. Mikelazulo kultur elkartea. Orereta.

Larresoroko emanaldiak. Ote Lore elkartea. Larresoro.

Lautan hiru jaialdia. Euskaltzaindia, Cafe Bar Bilbao, Zazpi Katu gaztetxea eta bira kultura. Bilbo.

Hameka euskeraz. Hameka karrikako arteen fabrika. Luhuso.

Keinu Leihoak Antzerki Zikloa. Mairu antzerki taldea. Lesaka.

Oiartzungo antzerki programazioa. Oiartzungo Antzerkizaleak.

Topa Eszenika. Antzerki Ekintzak. Usurbil.

Topaklown. San Agustin Kultur Gunea eta Ganso & Cia taldea. Durango.

zaa! Zestoako Antzerki Astea. Eromen produkzioak. Zestoa.

Zurrunbilo jaialdia. Baratza aretoa. Gasteiz.

 

[58]

Bazkide eragile edota sustatzaile batzuekin osatu zen lehen taldea: Blanca Arrieta, Borja Ruiz, Jose Urrejola, Jose Ibarrola, Josu Montero, Matxalen Bilbao, Nagore Navarro, Nuria M. Crespo, Pako Revueltas, Patxo Telleria, eta nola ez, Ramon Barea, Irene Bau eta ni neu.

 

[59]

Besteak beste, Margaita Etxeleku, Michel Brust, Kristiane Etxaluz, Maite Dunat, Daniel Landart, Eñaut Larraldek parte hartu zuten ekimenean.

 

[60]

2010eko ekainean, Bilboko Kafe Antzokian egin zen elkartearen aurkezpen festa. Hainbat taldek parte hartu zuten, eta ondoko manifestu hau irakurri zen.

 

Dekalogo baino... manifestua.

 

Kobazuloaren babespean agian, edota, batek daki, basoko soilguneren batean bilduta, munduan lehenengo antzerkia egin zutenek ez zekiten egiten ari ziren hura antzerkia zenik. Egin egin zuten, besterik gabe; erreka bazterreko ur geldira bere buruaren islaren bila —bere buruaren egiaren bila, esan nahi da— lehenengo aldiz hurbiltzen den umearen modura, haiek ere, munduan lehenengo antzerkia egin zutenek, ispilu egia-esale batean begiratzeko sakoneko giza beharrari erantzuna eman eta egin zuten. Antzerkia egin zuten. Jakin gabe, antzerkia sortzen jakin zuten.

      Munduan beste leku askotan bezala gurean ere horrela gertatu zen. Behar berberak bultzatuta, zuzen, zeharka edo magnifikaturik, gizartearen eta giza kondizioaren kezka, arrangura, amets, egarri, poz eta minen ispilua izango zen antzerkia sortu zuten. Testu gogoetatu eta idatzia, baina, ahozkotasuna zubi, une eta gune mugatu batean gauzatzen dena aldiro, erreka bezala gauzatu ere, beti berbera eta beti desberdina.

      Guk behar berbera sentitzen dugu gaur. Fantasia, absurdoa, esperpentoa, umorea edota arrazoiaren bidez gure errealitatearen, norbanakoa eta kolektiboa, ispilu egia-esalearen beharra sentitzen dugu. Ingurura begiratu, ordea, eta ispilu horren falta sentitzen dugu askotan. Antzerkia norberaren egiak eta zalantzak konpartitzeko modua izatetik jarduera dekoratibo izatera pasatu da, denbora-pasazkoa, edo okerrago dena, merkantzia hutsa. Puska handi batean, hor legoke bai gurean eta bai munduan antzerkiak pairatzen duen krisiaren iturri nagusietariko bat: sozietatearen zereginean zeukan funtzioa eta zentralitatea galdu ondoren zentralitate eta funtzio subsidiarioetara pasatu izana.

      Mundu mailan egoera horrelakoa bada, areago da euskarazko antzerkiari dagokionez. Orokorrean, espainiar eta frantziar antzerki moldeen menpeko da erabat, gai, erreferente, irizpide eta moldeetan. Euskarazkoan bada salbuespenik, badaude uharte gisako batzuk, baina orokorrean nabariak dira morrontza eta menpekotasunak. Ondorioz, gutxi da bertatik bertara, tradizioaz jabetua bezain berriari irekia, garatu den antzerkirik. Ez da harritzekoa. Lehen adierazi dugu: nolako sozietatea halako antzerkia, eta alderantziz.

      Hain zuzen, antzerkia deus baino lehenago sorkuntza baldin bada, gure sozietatearen kultur lurralde eta ostertzak zabaldu ditzakeen sorkuntza bizia baldin bada, euskarazko antzerkia sendatzea, osatzea eta bizkortzea ezin garrantzizkoago helburua da, lehenengo eta bat, euskarazko antzerkigintzan ausartu, sartu eta sortu nahi dutenentzat, eta gero, jendearentzat. Euskaldungoarentzat, alegia.

Izan ere, euskarazko antzerkiaren egoera larria da. Xume, ahul eta sakabanatua, ekaitzaren erdian hondoratzeko arriskuarekin borrokan ari den ontziaren irudia datorkigu burura. Ezin premiazkoagoa da, beraz, partekatutako gogoeta egin ondoren, indarrak bildu eta, asmoz eta jakitez, diskurtso berritu bat garatzen hastea. Testuinguru eta egoera horretan sortzen da ehaze, hortik planteatzen ditu bere helburu eta zereginak: arloa antolatu-sendotu-sustatzeko borondate eta deliberamenduarekin, modu sustraitu eta irekian, erronkaren aurrean ausartu, sartu eta sortzen ari direnen eraginez. Erronka antzerkigintza bizi, sortzaile eta sendotua lortzea da. Nabaria denez, inplikazio sakonak dauzka horrek, gu guztion zereginetan, gure bizitzetan eta, azken buruan, euskal jendarte osoan.

 

[61]

Ezin izango ditut guztiak aipatu baina ehazeko bileretan eta eragile bezala ondoko hauek ibili ziren: Idoia Gereñu, Josu Kamara, Alaitz Olaizola, Jose Mari Agirretxe Porrotx, Oier Guillan, Itziar Elias, Pablo Barrio, Mikel Martinez, Ramon Agirre, Manex Fuchs, Alex Tello, Eñaut Gantxegi, Zoila Berastegi, Oskar Arantzabal, Jose Angel Irigarai, Josune Zabala, Joserra Fachado, Jaime Valverde, Rita Naviera, Koldo Zelestino, Galder Perez, Ane Zabala, Urki Muguruza, Eneritz Artetxe, Arantzazu Fernandez, Ion Martinez Txiki, Aitor Txarterina, Xabier Arrate…

 

[62]

Stage Transfrontalier edo mugaz gaindiko ikastaro honetan Iparraldetik Txomin Hegi, Herve Estebeteguy, Sophie Bancon, Charlotte Mainge, Muriel Machefer, Guy Labadens, Wilda Philippe, Carlos Cabra, eta Hegoaldetik Kepa Errasti, Olatz Beobide, Alex Tello, Maite Tarazona, Lierni Fresnedo eta Alaitz Eguren aktoreek parte hartu zuten.

 

[63]

Hazparneko Anderea (2014)

Idazlea: Telesforo Monzon.

Jokalariak: Maialen Fauthoux, Xalbat Dagerrezar, Peio Berroko-Hirigoien (Bixoko), Maider Beheran, Iban Ithurbide, Kattin Mendiburu, Bernadette Luro Iratzoki, Lierni Elortza, Pierre Larre, Mizel Jorajuria, Mixel Sarratia.

Musikariak: Ainhoa Elizondo, Oihana Teyseyre, Mirentxu Aldako.

Zuzendaria: Ander Lipus.

Afixaren diseinua: Alejo Moreno.

Teknikari arduraduna: Xabino Alkorta.

Teknika diseinua: Josep Duhau.

 

Sinopsia:

 

Ekintza Hazparnen, XX. mende hastapenean, “Indiano Etxeko” Geaxine eta Panpili, Ameriketan dirua eginik Hazparneko herrira itzuli dira, Mayi alabarekin eta Mikolasa etxeko neskatoarekin. Mayik Beñat Ezpeletako mediku gaztea maite du, baina Geaxinek markesa batekin ezkontarazi nahi du eta ber denboran bera markesa bilakatzeko ahaleginak eginen ditu… Komedia hau nola bukatuko ote da? Ikus eta entzun, laster jakinen duzue…

 

[64]

Ibañeta (2008)

Idazlea: Piarres Larzabal.

Jokolariak: Maitena Tikoipe, Laida Harlouchet, Arantxa Idieder, Kristiane Etxaluz, Salbat Faltxa, Jean-Marie Irigoien, Iban Ithurbide, Beñat Bidegain, Amaia Boloki, Xabi Elgart, Manex Erdozaintzi, Mattin Errekart, Maite Goihenetxe (Mateo Pagazaurtundua orozkoarrak Hegoaldean), Mark Emedy, Jean-Bernard Negeloua, Filip Tikoipe eta Eñaut Larralde (Jojo Bordagarai Eñaut eri jarri zenean).

Zuzeneko musikariak: Jean-Christian Irigoien Galtxelaburu, Dominique Barreix.

Zuzendaria: Ander Lipus.

Zuzendariordea eta esku lanak: Ainara Gurrutxaga, Urko Redondo.

Aitzin predikua: Antton Luku.

Musika sortzailea: Jean-Christian Galtxetaburu.

Musikariak: Jean-Christian Galtxetaburu, Dominique Barreix.

Afixa: Asisko Urmeneta.

Instalazioa: Gonzalo Etxebarria, Pette Etxebarria.

Taulagaina / Teknika: Xiburu, Mathieu.

Argien diseinua: Oier Ituarte.

Ekoizpena: Haize Berri & Artedrama.

 

Sinopsia:

 

Nafarroa Karlomagnoren tropek okupatzen dutela antzezten du Ibañetak. Batzuk okupatzaileari aurre egiten, besteek harekin kolaboratzen. 778 urteko gertakariak. Orreagan Euskaldunen garaipenaren data hain justu, legendari oihartzun eginez, Larzabal-ek 1968an idazten du, frankismoaren kontrako Euskaldunen erresistentzia armatuaren birsortzearen urtea, antzezlan epiko bat non pertsonaiak garaikideen antza duten. Berrogei urte berantago, gaurkotasun bat agertzen du: Euskaldunek ez dute oraino aterabide bat atzeman ahal izan, herri nortasuna betikotu galdeari erantzuteko eta borroka armatuaren burrunbek segitzen dute. Parean begiratzea hobe.

 

[65]

Berarekin batera Maider Bedaxagar, Graxi Bedaxagar, Lüxi Agergarai, Arantxa Camus eta Ihintz Iriartek osatzen dute taldea.

 

[66]

Hauek dira kathakaliko aktore batek entrenamenduetan ikasi eta egin behar dituen ariketak:

 

Kaal-sahatakam, hankekin dantza.

Hango bangasahadhakam, aurpegiarekin eta gorputzaren beste parte batzuekin ariketak eta mugimenduak.

Tsuripu, energia kontrola eta bihurkortasuna.

Chattam, saltoak.

Meyyurapadavu, gorputz ariketak.

Mudra-k, eskuen keinuak.

Navarasam, bederatzi emozio edo rasa mota daude. Aktoreak aurpegi adierazpen konkretu horien gestuak ikasi behar ditu. Hauek dira egoera emozionalak: santa (bakea), srñgara (maitasuna), raudra (sumina), hasya (umorea), bhayanaka (beldurra), vira (heroitasuna), adbhuta (harridura), karuna (pena) eta bibhatsa (nazka); kannusadhakam, begien ariketak. Kalusadhakam, urratsak. Thalam, erritmoak. Kalasha, dantza sekuentziak. Chavutti uzhichil, masajea, monzoi garaian izaten dira.

 

[67]

Bost zatitan bereizten den dantza eta musika uneak dira: kunbideel, onnam noku, randam noku, moonam noku eta nalam noku.

 

[68]

Zulo (film laburra, 2017), Agur eta Dolore (2018), Käfka (2019), Panpina (2019), Matriuska (2019) eta Hiru kortse, azukre asko eta brandy gehiegi (2021) dira Kamikaz kolektiboaren lanik ezagunenak.

 

[69]

Amancayk Zestoako antzerki tailerretan egiten duen lana txapela kentzeko modukoa da: Eromen produkzioak izenarekin urtero hainbat antzezlan ondu dituzte, eta uztailean egiten duten zaa! (Zestoako Antzerki Astea) jaialdiaren sortzaile eta bultzatzailea ere bada.

      Bere izaera errenazentista azpimarratuko nuke. Madrilgo resad eskolan lizentziatu zen eta Amaniel kontserbatorioan biolin irakasle titulua eskuratu zuen. Grises musika taldeko kide izan da, kantari eta teklatuak jotzen, bere anaia Eñautekin batera. Urteetan ekialdeko dantzetako irakasle aritu izan da, fusio orientala eta dantza faraonikoa erakusten, hain zuzen ere.

 

[70]

Hauek izan ziren parte hartu genuen herriak eta bertsolariak: Berriatua (Jose Francisco Barinagarrementeria Urdiñoleta, Juan Kruz Gorostola eta Jose Luis Basterretxea Altzalei); Ondarroa (Liborio Urrutia, Jose Mari Aranbarri Botx eta Jon Arrizabalaga; Lekeitio (Manu Ziluaga, Jose Inazio Goenaga Gorri eta Natxi Aranburu), Markina-Xemein (Aitor Elexpuru, Gregorio Larrañaga Mañukorta eta hirurok); eta talde mistoa edo D taldea (herri ezberdinetako hiru kiderekin osatua; Juanjo Elordi markina-xemeindarra, Jose Luis Anakabe amorotarra, eta Salbador Laka berriatuarra).

 

[71]

Han ibiltzen ziren, Olatz Elortza, Larraitz Zarrabeitia, Ainhoa Munitxa, Izaskun Ellakuriaga, eta gaztetxoagoak ziren Beñat Gaztelurrutia, Unai Esturo, Unai Iturriaga eta Igor Elortza.

 

[72]

Bertan elkartzen ginen hainbat bertsolari gazte: Urko Torre, Mikel Urdangarin, Ibon Iza, Xabi Ajuria, Kepa Intxausti, Iñigo Gojenola, Xiomara Gezuraga…

 

[73]

Bat-batean, Amaia Agirre, Amets Arzallus, Andoni Egaña, Sebastian Lizaso, Maialen Lujanbio, Jon Maia, Xabier Paya eta Xabier Silveira aritu ziren. Unai Iturriagak eta Igor Elortzak, Josu Zabala lagun, Gu ta gutarrak lehenengoz aurkezteko hiru kanta jo zituzten. Santi Antero Txan magoak ere tartetxo bat izan zuen.

 

[74]

Igor Elortza, Jon Maia, Unai Iturriaga, Beñat Gaztelumendi, Jexux Mari Irazu, Xabi Paya, Fredi Paia, Jokin Uranga, Julio Soto, Aitor Sarriegi, Arkaitz Estiballes, Iñaki Viñaspre, Joanes Etxebarria eta Amets Arzallusek ere esperimentu hartan parte hartu zuten. Era berean, Erregina eta Bufoia emankizunean Maialen Lujanbiok eta Onintza Enbeitak ere parte hartu zuten.

 

[75]

Joseba Sarrionandiak igorritako gutun bat irakurri nion Gerediaga auzoan, Oiz eta Anboto mendien tartean.

 

Akordetan naz Xabier Amurizaz

 

Akordetan naz Xabier Amuriza preso egoela nik 12 edo 13 urte nebazanean. Iddorretan Julen Kaltzadaren hutsunea sentietan zan, orduan abadeak espazio handidde betatan ebalako.

      Akordetan naz arraroa zala abade bat preso egotea, baña abade asko egoen preso: Julen Kaltzada, Xabier Amuriza, Josu Naberan, Alberto Gabikagogeaskoa, Nikola Telleria, Jon Etxabe eta beste asko. Eta abadeak ez zirenak, gehiddau, jakiña.

      Akordetan naz Iddorretako dantzarien koadrillako baten batzuei entzun notziela lehenengoz kantetan Zamorako bertsoak. Bertsoetako bat hauxe zan:

 

Heldu ginen Zamorara

ifernu zulo hontara

Jainkorik bada dagon lekutik

gaitzala anpara

Urte batzuren bolada

gu hemen izango gara

bien bitarte Euskal Herria

askatzen ez bada

Urte batzuren bolada

gu hemen izango gara

bien bitarte Euskal Herria

askatzen ez bada.

 

Edozein autorek eukin leiken onorerik ederrena eukan ja Xabierrek, bere abestia anonimoa izatea. Normalean, hori autorea hilda gero gertatzen da. Xabierrek hasiera hasieratik lortu eban hori.

      Akordetan naz leidu neban lehenengo nobeletako bat Hil ala bizi izan zala. Akordetan naz Hil ala bizi baserriko bizimoduaren ganekoa zala, baña ez zan, iñundik pe, ez Garoa ez Txomin del Regato. Euskal baserriko bizimodua barrutik ezagutzen eban eta kultura horren hondamendidde larritasunez bizi eban baten ikuspegidde zan.

      Akordetan naz nobela hori Larraun sinatuta egoala, eta Juan Antonio Aromak esaostela Larraun hori Xabier zala.

      Akordetan naz Zamorako bertsoak be Xabierrenak ei zirela, eta Juananek eta Marisa Barrenak eskuz idatzita eukiezan.

      Akordetan naz ezala erraza izan presoak kanpora ataratea, orain be eztan lez. 1975ean bi gauza on gertatu ziren behintzat, bata Francisco Franco “Jausien ibarrean” giltzapetzea eta bestea Xabier Amuriza libre urtetea.

      Akordetan naz, urten eta laster, Xabierrek aditzaren inguruko ikastaro bat emoskula Durangoko Jesuittetan. Sarritan akordetan naz aditza dalata Xabierregaz, ze badekot lagun bat euskal aditz laguntzaile guztiaren ordez dio esaten dabena: gu atzo joan dio, zuk ekarri dio, edozein formatan erabilten dau berak dio. Batzuetan guk ulertzen dio, beste batzuetan eztio ulertzen iñok. Orain, euskal aditz laguntzailea sinplifikatu behar dala pentsetan ei dau Xabierrek, nik behinzat kasu egingo dotzet Xabierri, ez beste lagun horri. Badakittelako eztauela hori ezjakintasunagatik esango, baizik ondo jakiñaren gainean.

      Akordetan naz Xabierren kotxe zaharrean ibiltzen nintzela batera eta bestera. Apenas akordetan naz nora joaten ginen, ez zertara, bilerak izango ziren seguru. Akordetan naz euria egiten ebala batzuetan, gaba izaten zala bestetan, eta konbertsaziñoa interesgarria izaten zala beti. Harritzen nintzen ni Xabier ze arrazionala, zehatza eta umila zan.

      Akordetan naz, euriaz eta gabaz aparte, guardia zibilaren kontrolak be pasatu behar izaten gañuzela batzuetan. Ez ahaztu Hidalgoren sasoia zala, Hidalgo zala orduan Bizkaiko “kapitain jenerala”.

      Akordetan naz bertso saiotan hasi zenean,1976an edo 1977an, ikaragarria zala Xabier danok pentsetan gañuzen gauzak errime modu argi eta neurtuan esaten. Humoreagaz, ganera.

      Akordetan naz Egin egunkarian eta Punto y Hora errebistan idazten ebazan zutabeez. Batzuk umorezkoak ziren. Herrietako txisteak, zelan ekizen hainbeste?

      Akordetan naz Pott banda antolatzean Bernardo Atxagak eskatuostela Xabier gonbidetako bandako partaide izateko. Eziebala erantzuosten Xabierrek, lanpetuta ebilelako zutabeekaz, bertsoekaz, politikagaz, ez ebala astirik Bilbora joateko eguenero.

      Akordetan naz, Anboto ekarten dostienean etxera… Zer, aurpegi arraroa ipintzen duzue? Ba, egia da, Anboto ekarten dostie etxera lantzean behin. Ala zer, zeuentzat bakarrik gura dozue ala? Orduan, Anbotori begira geratze nazenean, Xabierren euskara eta Xabierren lana susmetan dot. Eta Oiz barrenera begiratuz gero be Xabier ikusten dot.

      Akordetan naz Dinosauroak horizontean liburuaren akaberan Anboto eta Oiz aipatzen diren bertso bat dagoela:

 

Oi, Anboto bizkar-zorrotz,

erraldoi, mendetsu, hilotz,

Oiztik egiten diat hots:

emaidak, arren, heure zati bat,

nik hiri bihotz eta hats;

sentimendua zer den dezagun

hik ikas eta nik ahantz.

 

Akordetan naz. Gehiddau be akordetan naz, baña zertarako hainbeste akordu, bertan badekozue akorduen motiboa, Xabier, bizirik eta urte askotarako. Emaiozue besarkada bat aspaldiko lagun honen partez.

 

Joseba Sarrionandia

 

[76]

Hona hemen idatzitako bertsoak, bere akats eta guzti.

 

LANA: Hamarreko nagusian.

DOINUA: Mutil koxkor bat.

TITULUA: 50 urte Gernika bonbaztatu zutela.

 

              1

Herria haustera etorri ziran

Alemanak eta Franco

merkatu eguna tokatu zan da

jendea zegoen franko

baserritarrak ta kaletarrak

bildu ziraden bertan asko

momentu batzu geroxeago

mila bostehun bat hildako

apirilaren hogei ta seia

ez jaku inoiz aztuko.

 

              2

Dena hondatuta gelditu zela

gure Gernika maitia

momentu hura Euskadirentzat

izan zan ikaragarria

herria zutik ipinteko be

atera zuten izerdia

aitona zarren partez eitera

noa gaitza irrintzia

gora foruak, gora Gernika

ta gora gure Euskal-Herria.

 

              3

Gernika izan da bizi osoan

gure Euskadiko giltza

gure fueroek izan dituzte

oso laburra bizitza

baina oraindik zutunik dugu

Gernikan dagoen haritza

nahi nuke jakin bene-benetan

oingo galderaren hitza

zer egingo zuen Franco horrek

bera euskaldun balitza.

 

              4

Bonbaztaketan erru bakoak

hil ziran zahar ta gazte

zoraturikan aringaringa

sorturik hamaika nahaste

alde batetik pila bat bonba

bestetik ere horrenbeste

berrogeitamar urte ta gero

sentitzen gerade triste

apurtutako gauza guztiak

barriztatuak dituzte.

 

              5

Mundu honetan jende modua

ikusten dela denetik

nola daiteke utzi Gernika

dena bonbaz inguraturik

halan da guztiz gure herria

dadukagu gogor zutunik

ez du inortxok ezagutuko

Euskal-Herri garaiturik

enborrak hilda gelditu ziran

baina sustraiak bizirik.

 

              6

Jende guztia hantxe ebillen

eguneko panparrerian

ez zen gelditu gauza askorik

han zedukaten ferian

animaliak eta jendea

sua eta bonba tartian

garrasi ugari entzuten ziran

bertako plaza erdian

horren ordean utzi daitela

Euskal-Herria amnistian.

 

              7

Gernika herriak jazan ebala

izugarrizkoa miña

bonbarik ez zen izango bertan

guztiok anai bagiña

nire uztean inork ez dauka

gerra batetarako griña

marrazki edar bat dago Madrid-en

Picasso jaunak egiña

ez zen gertatu behar izango

pakezaleak bagiña.

 

              8

Zortzi bertsokin amaitua dut

egin behar nuen lana

Gernika herria hondatu ebanak

ez du burua normala

gure aitonen partetik orain

gauza bat nahi nuke aklara

errefuxiatu ta kartzelako

jende guztia atara

eta horrela zazpi herriak

baten elkartuko gara.

 

[77]

Asier Zabaleta izan zen zuzendaria eta koreografia egilea. Eneko Gil, Lorentxa Iturralde, Noemi Viana eta Asier Zabaleta bera izango ziren dantzariak. Nik obraren dramaturgia eta aktore zuzendaritzan lagundu nion. Testuak Harkaitz Canok idatzi zituen, eta Bachen musikak laguntzen zituen dantzarien mugimenduak. Soinu diseinuak Xabi Erkiziaren sinadura zeraman.

 

[78]

Juananen esanetara, Fernando Ariztizabal, Jexux Larrea, Iñaki Arregi, Garikoitz Otamendi, Itziar Otamendi eta Josu Garate dantza maisu-maistrak zeuden. Juananek aginduak transmititzen zizkien maisu-maistrei, eta entseguetan eurak ziren dena aurrera eramaten zutenak. Juananek entseguak adi-adi jarraitzen zituen, eta noizean behin aulkitik jaiki eta azalpenak edota nola egin behar zen adierazten zuen. Bestalde, Claude Iruretagoiena, Oier Araolaza, Aritz Ibañez, Iker Gil eta Eire Vila ziren dantza taldeen arduradunak. Bakoitzak, beretik egiten zituen proposamenak, eta gero Urbeltzek ikuskatzen zituen.

 

[79]

Francis Diez (ahotsa eta gitarra), Josi Jimenez (baxua), Luis Javier Saiz Txanpi (bateria), Raul Lomas (teklatuak), Aitor Agiriano Toro gitarra), Mikel Piris (saxoa) eta Zea Mayseko Aiora Renteriarekin (ahotsa) batera osatu genuen Metamorfosis ikuskizuna.

 

[80]

Zuricheko talde hura Silvia Ammirato (ahotsa), Jenny Billeter (baxua), Patrizia Leone (gitarra) y bere ahizpa, Sabina Leonek (bateria) osatzen zuten.

 

[81]

Itxaro Borda, Eider Rodriguez, Lander Garro, Ixiar Rozas, Pako Aristi, Eneko Bidegain, Oier Guillan eta Harkaitz Cano.

 

[82]

Eñaut Elorrieta, Mikel Urdangarin, Ines Osinaga, Miren Narbaiza, Rafa Rueda, Dana, Joseba Irazoki eta Beñat Axiari, besteak beste. Iruñeko saioa Miren Gaztañagak eta biok egin genuen, ikuskizunean Harkaitz Cano eta Uxue Alberdiren hitzak erabiliz.

 

[83]

Taldetik zenbait kide pasatu baziren ere, hauek izan ziren nirekin lan egin zutenak: Gaizka Insunza, Ager Insunza, Andoni Lauzirika, Ruben Garatea eta Ander Marino.

 

[84]

Fermin Moreno, Alberto Lomas, Ana Davila, Iñaki Saez, Alfredo San Jose, Eva Garcia, Marta E. Martin, Roberto G. Barrena, Victor Cabaco eta Ixone Sadaba izan ziren besteak beste elkarteko kideak.

 

[85]

Hauek izan ziren parte-hartzaileak: Antzerkiola Imaginarioa, Mina Espazio, Espacio Abisal, Txusma Teatro, Khea Teatro, On Lumiere eta Bilboko Abesbatzaren Euskeria korua.

 

[86]

Itziar Ituño, Aiora Sedano, Victor Palacio, Alfonso Torregrosa, Monse Zabalza, Ramon Barea, Saturnino Garcia, Melanie Olivares, Mario Pardo, Edurne Azuara, Jesus Pueyo eta Alberto San Juan aktoreekin lan egiteko aukera paregabea izan nuen.

 

[87]

Iraia Elias, Kandido Uranga, Klara Badiola, Manu Uranga, Amparo Badiola eta Nagore Aranbururekin lan egiteko aukera izan nuen. Baita Telmo Esnal zuzendari laguntzailearekin eta Javier Agirre argazki zuzendariarekin ere.

 

[88]

Elena Irureta, Ramon Agirre, Paco Sagarzazu, Ane Gabarain, Aizpea Goenaga, Kandido Uranga, Mikel Laskurain, Iñake Irastorza, Xabier Donostia… aktore taldearekin lan egitea pribilegioa izan zen. Eta jada Amama pelikulatik ezagutzen nuen talde teknikoarekin elkartzea, zer esanik ez.

 

[89]

Itsasoaren alaba (2009), Sagarren denbora (2010), Debekatuta dago oroitzea (2010), Barrura begiratzeko leihoak (2012), Gure sor lekuaren bila (2015), Jainkoak ez dit barkatzen (2018), Caminho longe (2020) eta Paperezko hegoak (2021) dokumentalak sortu zituen, bakarrik zein Txaber Larreategirekin batera.