Historiaren alorrean

Guztiz debekatua izan da azken unera arte Euskal Herriko ikuspuntutik geure historia idaztea edo interpretatzea. Martin Ugalderi, Síntesis de la Historia del País Vasco liburuan, 1973an, «independentzia» eta «subiranotasuna» kontzeptuak agertzen ziren bakoitzean kendu eta «autonomia»z ordezkatu zizkioten.

        Franco hil eta gero ere, zentsurak kritikatu egiten dio Xabier Mendiguren Bereziarturi foruez eta Gaztelaren jokabideaz ematen duen bertsioa. Piarres Narbaizen Orria liburua ere auzitan jartzen du zentsoreak, Orreagakoa ez omen zelako izan baskoien eta frankoen arteko borroka, baizik eta kristau eta mairuen artekoa.

        «Kontzeptu-tranpa» bat erabili ohi da liburuak debekatzeko: konbibentzia nazionala. Liburu bat berez, lege-mailan heldulekurik ez duelako, ezin denean atzera bota, hitz magiko horiek aipatzen dira bidea ixteko. «Konbibentzia nazionalak» esan nahi du ezin direla aipatu zentsuraren gustukoak ez diren gaiak: debekatua dago haustura errebindikatzea, historia erreala gogoratzea, justizia eskatzea... zauriak irekitzea litzatekeelako, mendekua ekar lezakeelako.

Gai madarikatu edo tabu izan dira frankismo garai osoan, adibidez, Gernikako bonbardaketa, gerra zibila, nazioa, foruak, federalismoa. Franco hil eta gero ere, zentsoreek markatu egiten dituzte liburuetan hitz edo kontzeptu hauek, agertzen direneko.

Baina zentsoreburuek onartu egin ohi dituzte. 1977az geroztik, bat-batean, zentsuraren onarpen-balorazioa aldatu egingo da.

        Gerra zibila, orain, historia da, aspaldikoa. Gerra zibil barik Gurutzada idatzi behar zela esaten zioten Artetxeri. Orain edozein izendapen onartzen da, erregimena aurrez aurre jotzeko asmoz ez bada.

        Gernikako bonbardaketa gai desfasatua da 1978an. Bitxia da: debekatua egotetik derrepente igaro da modaz pasea egotera. Orain eztabaida liteke erantzukizuna Francorena ala Legión Cóndorrena izan zen.

        Nazionalismo tradizionalak 1976an ez zuen zirkulazio lasairik. Bost lan debekatu ziren urte honetan. Eta 1977tik aurrera bai terminologia mailan eta bai tratamendu historikoan normalduz doa. Txosten batek dioen bezala, gainera, «los viejos nacionalistas comparados con los etarras son unos ángeles».

        Foruen azterketa historikoak ere ez du arriskurik, zentsuraren gardiz. Ehungarren urtemuga ospatu zen 1976an eta foruen gaia moda-modakoa izan zen. Problemarik gabe.

        Federalismoarekiko nahasketa handixkoa dute zentsoreek 1977tik aurrera ere. Batzuen ustez salakuntza merezi du gaiak; beste batzuen iritzirako autonomiaren sinonimoa litzateke. Federalismoa ez dela separatismoa azpimarratzen du batek. Eta beste batek dio absurdua dela batua dagoena federatzea.

        Alderdi politikoen gaian ere ez dute garbi nola jokatu. 1977an, EAJko Iruñeko Biltzarreko testuak zentsuratu egiten dituzte. Eta 1978an alderdi politikoen programak ez dira inpugnatzen, baina bai berauen propaganda.

        Azkenik, zentral nuklearren gaian, nik dakidala, ez da sartu zentsura. Eta harrigarria da, oso harrigarria, Lemoizko zentralak izan zuen protagonismo politiko-soziala ezagututa.