«Kempis'en Gurutze-Bidea Franco'renpean»

Titulu honekintxe atera zen artikulu bat Euzko Gogoa-n 1956an (1956, VII, 5-6). B soilaz sinatua dator artikulua, baina Berrospe gaitzizenaz sinatzen zuenarena ematen du, alegia Manuel Lekuonarena. Toma Kempisen Kristo'ren Antz-bidea da obra, Aita Pik euskaratua.

        Liburu honen argitalpena dela eta, Maritxu Barriola edizio-arduradun gisa tribunaletara eraman zuten. Eliz baimena bazuen, baina ez zibila.

        Eliza eta Estatuaren arteko Konkordatua dela eta, zenbait eliz liburu salbuetsirik zeudela pentsatzeko motiborik bazegoen, segun eta nola interpretatzen zen 1944n Jatok eman zuen ordena. Hainbat liburu eliz baimenarekin bakarrik atera izan dira urtetan, harik eta agintariari komeni arte, interpretazioan baitago gakoa.

        Nolanahi ere, kasu honetan, estu-estu interpretatu nahi izan zuen delegatuak, eta kitto.

        Manuel Lekuonaren salakuntzari esker dakigu liburu honen historia. Manuel Lekuonak bi gauza salatzen ditu (agintari frankistek euskarari dioten gorrotoa eta Euskal Herriaren mesedetarako Konkordatua alferrik izatea), eta beste gauza bat aldarrikatu (Elizak bere argitalpenetan aske izan behar duela). Luzea da pasartea baina merezi du garai hartako pentsaeraz jabetzeko:

Orain beste olako Idazti bear-bearreko bat argitaltzea gogoak eman dio: Kristo'ren Antz-bidea... Bañan, ikusi al-dezu Kristo jaiotzen? Laterriko gizonak jabetu zaizkio ez dezakela olakorik egin. Eta egiña daukanarengatik Auzitegira joan bearko duala, egindako pekatu izugarria pagatzera. Bai ba: kristau-liburu bikain ori, euskeraz bait-dago. Ta Jesus'en Ebanjelioa berbera ere debekaturik dago Franco'renpean, euskeraz badago. Umeentzako Kristau-ikasbidea bera ere, berdin. Guk dakigu zenbat eta nolako Kalbario —ez det beste izenik esango— igaro bear izaten dan emen, gure umetxoai euskeraz ogi bedeinkatu ori eskuratzeko.

Gaur Kempis'en txanda. —Bigar besteren batena— Ez dakit nik zer akats arkitu dioten argitaltze oni. Pilatos'en egunean Jesus'entzat berarentzat arkitu zuten parisaitarrak legezko akats zenbait, beren Laterriaren Legearen kontrako zenbait akats. Bañan guziok dakigu olakoetan Legea aotan artu, bañan beste zerbait izaten dala benetako zio ta zergati. Gaur zergati ori, euskeraganako gorrotoa da. Orduan Jesus'ganako gorrotoa izan zan bezela. Eta gaur Euskeraganako gorrotoz, Jesus'en Antz-bidea bera galerazo egin nai dute... Bi oker: gorrotoa batetik, eta gorrotoz gauza on bat galeraztea bestetik: biok zein baño zein txarrago; biok Laterrietako Lege guztiak baño gorago dagon Lege Jatorraren kontrako oker nazkagarriak bait-dira.

Lege Jatorraren kontrako esan det. Bañan, guztion lotsagarri, bai bait-dira or tartean, egite orrekin lotsa gutxikin oinperatu diran beste Lege batzuek ere. «Derecho Canónico» dalakoa bat; eta ain xuxen gaurko «Concordatuaren» indarrez, Laterriko Lege dan «Derecho Canonicoa»; Bañan Concordatu ori nunbait Euskalerriaren mesedezko ez diran gauzetarako bait-da lege. Gure mesedezko diran gauzetarako ez dago legerik. Gure gauzak, legetik landa, legetik at daude, edonork ankapean erabiltzeko eran. Eta ankapetuago ta naiago.

«Derecho Canónico» dalakoaren arauz, Españia'n Eliza aske da ta eskubide guztiz jantzia bere zabalkunderako diran gauzetan. Laterriak ez dezaioke eragozpenik ipiñi bide ortan. Eta «Derecho» ortan bertan ezagutuak eta aitortuak daude Elizaren barruan (eta ain zuzen Elizaren zabalkunderako bide bezela) Erri bakoitzaren Izkuntzak: beraz baita gure Euskera ere. Ortarako liburuak argitaltzea, beraz, Elizaren eskubideetan sartzen da, eta Laterriak ezin dezake gebendu ta galerazo iñungo aitzakiz, ezertxo ere gai orretan. Elizak du ortan zer-ikusi ta eskubide guztia. Berak eman bear ditu, eta ez beste iñork ortarako baimenak... Eta, Jaunari eskerrak, gure 'Kristo'ren Antz-bideak', Elizak emanik bazuan baimen ori. Ez dakigu zer geiago eskatu ditekean gai ontan.

        Manuel Lekuonak proposatzen duen bidetik zihoan Espainiako Elizaren pentsaera ere. Hau da, Elizak bere argitalpenetarako askatasuna behar zuela. Neurri batean lortu ere lortu zuen hori, Jatoren garaian. Baina baimen mugatua zen. Mugatua denbora aldetik. Eta mugatua liburu-motari buruz ere: kristau dotrinak, deboziozkoak...

        Honetan datza auzia, eta ez da nolanahikoa: Estatu «katoliko» batek nola jar diezazkioke mugak zeini eta Eliza katolikoari? —diote batzuek. Eta Arias Salgadorekin batera Estatuak erantzuten du: hain zuzen ere horrexegatik, «katolikoa» delako Estatua. Izan ere, katolikoa izanik, argitalpen guztien bermea ematen du Estatu horrek zentsuraren esklusiba berak izanik.