Urte giltzarria

Frankismoak inposaturiko politikaren aurrean, euskal gizartea modu esanguratsuan orain hasiko da erreakzionatzen. Hiru gertakariren ardatzean uler daiteke hori, kulturari dagokionez: Parisko Mundu-Biltzarra, Euskaltzaindiak Arantzazun eginiko gerraosteko lehen biltzar nagusia, eta, hirugarrenik, Jakin-en sorrera.

        Munta erreferentzial handia izan du Parisen 1956an egin zen Kongresuak. Exilioko jendea bildu zen bertan, barruko batzuk ere bai. Francoren pean eta nor bere herritik urruti jada 20 urte, majo zimeldu dira Euskal Herri askearen esperantzak, aliatuen traizioaren ondotik. Franco une batetik bestera eroriko zela uste zuen hasieran diasporako jendeak, eta erorketa hori eragin nahirik zebilen kanpotik. Baina Franco ez zen erori. Aitzitik, nazioarteko onarpena lortu zuen, eta orduan kitto esperantzak. Aliatuen traizioaz mintzo da exilioa aho batez. Zer ondorio? Kanpoan barik, barruan egin behar da borroka. Politikan bakarrik ez, kulturan eta hizkuntzaren alorrean egin behar da lan. Hauxe da Parisko Mundu Biltzarrak erabaki zuena.

        Urte berean, 1956an, Euskaltzaindiak Arantzazun egin zuen bilkurak garrantzi handia izan zuen. Lehena zen, gerraostean. Euskara eta euskararen egoera ziren aztergai. Euskararen egoerari buruzko diagnosiak oso pesimistak dira, beltzak. Egoera hori nola itzulipurdikatu, horra gakoa. Irtenbide politikoak aipatu ere egin ezin direnez, Justo Mokoroa Ibar-en hitzetan «zeharbidezko salbamendu-ekintzak» planteatzen dira, hala nola, normalizazio linguistiko-kulturala, literatur hizkuntzaren batasuna. Hamar-hamabi urte geroago euskarak izango dituen desarrolloak hemen daude lorea hazian bezala.

        Urte bereko hirugarren gertakari ohargarria Jakin aldizkariaren sorrera da. Hain justu ere Euskaltzaindiak Arantzazun egindako bileran zabaldu zen lehen zenbakia. Jakin-ek berak soilik baino beronek ordezkatzen duena da esanguratsua. Gerraosteko lehen belaunaldiaren aldizkaria da, zaharragoen laguntzarik gabe bidea egin duena, autonomoa; aldizkari bateratzailea, bere baitan biltzen ditu hainbat eskolatako idazleak, hizkuntzaren inguruko sentsibilitate desberdinak, eta baita pentsaera erlijioso, politiko eta ideologiko desberdinetakoak ere; euskara modernoa, landua, kultua eta batuaren bidean punta-puntan ibiltzeko jaioa. Jakin-ekin bateratsu jaio den mugimendu hau barrutik kanpora jaioa da, behetik gorakoa, erakundeetatik apartekoa, lege-euskarri gabea: ez al dira ezaugarri hauek denak gerraosteko lehen belaunaldiak izan duen presentzia sozialaren ezaugarri propioak?