Artaziak. Euskal liburuak eta Francoren zentsura
Artaziak. Euskal liburuak eta Francoren zentsura
2000, saiakera
264 orrialde
84-86766-98-2
azala: Garbiņe Ubeda
Joan Mari Torrealdai
1942, Forua
 
Artaziak. Euskal liburuak eta Francoren zentsura
2000, saiakera
264 orrialde
84-86766-98-2
aurkibidea

Aurkibidea

Ezin izanaren teoria baterako
Koldo Izagirre

Zentsuraren sistema

Liburuaren aurretiazko zentsura

Aurretiazko zentsuraren aurretik

Zentsura ez du frankismoak asmatu

Ortega y Gasset-en herentzia?

Etxeko tradizioa

Dirigismotik permissio negativa-ra

Zentsura bere burua zuritzen

Legeria

Fragaren Legea

Antilibelo Legea

Usaimena

Liburu eta autore debekatuak

Zentsura mekanismoak

Zentsore / Irakurlearen lana

Ebazpenak

Zentsuraren morroiak

Zeregina

Izen gordeak

Konposaketa

Euskal "irakurleak"

Kontrol soziokulturala

Probintzietako Ordezkaritzak

Euskal Herriko delegatuak

Langileak

Zentsura euskal liburuei (1936-1983)

Motiboak errenkadan

Dokumentuen peskizan

Emaitzekin pozik

LEHEN ALDIA: 1936-55

1936-48

Politika berria?

Katalunia ez dago horren urruti

"Francotar euskaltzaleak?"

Pedro Rocamora, aitabitxi bitxia

Antonio Tovar, falangista eta euskaltzalea

Euskaltzaleen jarrerak

"Grafía española"

Rocamoragatik izan ez balitz...

Prentsan euskararik ez

1949-55

Jon Etxaideren desgiroa

Bitartekariak

Santi Onaindia, intsumisoa

Itxaropena argitaletxea

Amabost egun Urgain'en

BIGARREN ALDIA: 1956-75

1956-63

Urte giltzarria

"Kempis'en Gurutze-Bidea Franco'renpean"

Garoa-ri zentsura bikoitza

Peru Abarkak aztoratu zituen bazterrak

Zazpiak bat auzitan

Izen separatistak

Frankismoa "bertsolaritzaren" alde

Luis Madariagaren zubilana

Ziririk ez zentsurari!

Mamutxak

Elorri

Zentsura Peru Leartzako-ren alde

Orixe Peru Leartzako-ren kontra

Goazen Lourdes'a

Itzulpenik ez du nahi frankismoak

1964-68

Fraga legegile

Tranpa saduzeoa

Aldizkarietan ere gaia da arazo

Ez omen dago zentsurarik

Txosten politiko-sozialak

Europara Espainiatik barrena

Zentsura txaloka!

Ipuin jatorrak? Zentsurarentzat ez

Beste izakia: hiru arrazoi aurka

Zentsoreak itzultzaile

Dinamika dinamita bihurtu zuten

Itzulpenen antologia

Euskal Harria

Harrizko Herri Hau

Arestiren literatur lanak osorik

Zarzalejos eta Aresti

Politika editorialaren lehen urratsak

Hiru kolpe antzerkiari

1969-75

Saiakera gehienak onartuak

Hizkuntza, Etnia eta Marxismoa: bi liburu

Nekezari euskalduna

Dialektikaz eta kulturaz

Lur argitaletxearen kalbarioa

Afrikar iraultzaren alde

Marxen itzulpen bikoitza

Utopiatik errealitatera

Claveríaren sorgin-ihizia

Gordailu gurutzadaren biktima

Zentsura morala

Elsa Scheelen ez dago osorik

Ukronia: sorpresa eta haserrea

Amets luzeegia

Olerkiaren arriskua

Isturitze-tik Tolosan barru

Laino eta sasi artean

Euskadi eta Euskal Herria: bi herri

Gramatika gorrituena

Autodefentsa lotsagarria

Hitz berdeak

Hiru gizon bakarka

Antonio Albizu Salegi

Salbuespen egoeran

Batasun totalitarioa

HIRUGARREN ALDIA: 1976-83
FRANCO HIL OSTEAN ERE BAI

"Zentsura" kakotxen artean

Bonbak eta sekuestroak

Istiluak, euskal liburutik erdarazkora

Altuegi doan usoari tirorik ez

Historikoki zuzena

Unibertsitatea gora eta behera

Euskaldunak

Maite dedana

Zera

100 metro

Independentzia ekonomikoa?

Askatasunaren yarrai

Euskadi 1984

Zentsuraren ondorioak

Hizkuntzaren alorrean

Politikaren alorrean

Historiaren alorrean

Azken gogoetak

Erosi: 14,28
Ebook: 3,12

Aurkibidea

Ezin izanaren teoria baterako
Koldo Izagirre

Zentsuraren sistema

Liburuaren aurretiazko zentsura

Aurretiazko zentsuraren aurretik

Zentsura ez du frankismoak asmatu

Ortega y Gasset-en herentzia?

Etxeko tradizioa

Dirigismotik permissio negativa-ra

Zentsura bere burua zuritzen

Legeria

Fragaren Legea

Antilibelo Legea

Usaimena

Liburu eta autore debekatuak

Zentsura mekanismoak

Zentsore / Irakurlearen lana

Ebazpenak

Zentsuraren morroiak

Zeregina

Izen gordeak

Konposaketa

Euskal "irakurleak"

Kontrol soziokulturala

Probintzietako Ordezkaritzak

Euskal Herriko delegatuak

Langileak

Zentsura euskal liburuei (1936-1983)

Motiboak errenkadan

Dokumentuen peskizan

Emaitzekin pozik

LEHEN ALDIA: 1936-55

1936-48

Politika berria?

Katalunia ez dago horren urruti

"Francotar euskaltzaleak?"

Pedro Rocamora, aitabitxi bitxia

Antonio Tovar, falangista eta euskaltzalea

Euskaltzaleen jarrerak

"Grafía española"

Rocamoragatik izan ez balitz...

Prentsan euskararik ez

1949-55

Jon Etxaideren desgiroa

Bitartekariak

Santi Onaindia, intsumisoa

Itxaropena argitaletxea

Amabost egun Urgain'en

BIGARREN ALDIA: 1956-75

1956-63

Urte giltzarria

"Kempis'en Gurutze-Bidea Franco'renpean"

Garoa-ri zentsura bikoitza

Peru Abarkak aztoratu zituen bazterrak

Zazpiak bat auzitan

Izen separatistak

Frankismoa "bertsolaritzaren" alde

Luis Madariagaren zubilana

Ziririk ez zentsurari!

Mamutxak

Elorri

Zentsura Peru Leartzako-ren alde

Orixe Peru Leartzako-ren kontra

Goazen Lourdes'a

Itzulpenik ez du nahi frankismoak

1964-68

Fraga legegile

Tranpa saduzeoa

Aldizkarietan ere gaia da arazo

Ez omen dago zentsurarik

Txosten politiko-sozialak

Europara Espainiatik barrena

Zentsura txaloka!

Ipuin jatorrak? Zentsurarentzat ez

Beste izakia: hiru arrazoi aurka

Zentsoreak itzultzaile

Dinamika dinamita bihurtu zuten

Itzulpenen antologia

Euskal Harria

Harrizko Herri Hau

Arestiren literatur lanak osorik

Zarzalejos eta Aresti

Politika editorialaren lehen urratsak

Hiru kolpe antzerkiari

1969-75

Saiakera gehienak onartuak

Hizkuntza, Etnia eta Marxismoa: bi liburu

Nekezari euskalduna

Dialektikaz eta kulturaz

Lur argitaletxearen kalbarioa

Afrikar iraultzaren alde

Marxen itzulpen bikoitza

Utopiatik errealitatera

Claveríaren sorgin-ihizia

Gordailu gurutzadaren biktima

Zentsura morala

Elsa Scheelen ez dago osorik

Ukronia: sorpresa eta haserrea

Amets luzeegia

Olerkiaren arriskua

Isturitze-tik Tolosan barru

Laino eta sasi artean

Euskadi eta Euskal Herria: bi herri

Gramatika gorrituena

Autodefentsa lotsagarria

Hitz berdeak

Hiru gizon bakarka

Antonio Albizu Salegi

Salbuespen egoeran

Batasun totalitarioa

HIRUGARREN ALDIA: 1976-83
FRANCO HIL OSTEAN ERE BAI

"Zentsura" kakotxen artean

Bonbak eta sekuestroak

Istiluak, euskal liburutik erdarazkora

Altuegi doan usoari tirorik ez

Historikoki zuzena

Unibertsitatea gora eta behera

Euskaldunak

Maite dedana

Zera

100 metro

Independentzia ekonomikoa?

Askatasunaren yarrai

Euskadi 1984

Zentsuraren ondorioak

Hizkuntzaren alorrean

Politikaren alorrean

Historiaren alorrean

Azken gogoetak

 

 

Lehen ezabaketak

 

Frankismo garaiko aurreneko liburuak ez dira Francoren pean argitara eman. Ipar Euskal Herrian edo exilioko mundu zabalean ikusi dute argia. 1948 bitarteko euskal liburuen % 21 bat bakarrik da zentsuraren basamortu gorrian atera ahal izan dena.

        Lehen bi liburuak argitaratzeko baimen-eskariek ezetza jaso zuten. Zergatik? Euskaraz idatzita zeudelako izan beharko. Apenas izan daitekeen edukiagatik, bat herri literaturakoa baita, eta bestea kristau-bidea.

        Madrilgo Espasa Calpe argitaletxeak eskatu zuen Resurreccion Maria Azkueren Euskalerriaren Yakintza-ren bigarren liburukia ateratzeko baimena 1939an; eta ezezko borobila jaso zuen. Gerra aurretik aterea zuen argitaletxe berak lehenengoa.

        1941ean berriro eskatu zuen, eta orduan bai, lortu zuen. Ez tatxadurarik gabe, hala ere. Ezabaketak ez dira, hala ere, testu baitakoak. Lau titulazio zituen Azkuek, eta horietatik bi kendu egiten dizkio zentsurak: «Sacerdote de la Unión Apostólica» eta «Director de la Academia de la Lengua Vasca». Beste bi utzi egin zizkion: «Doctor en Sagrada Escritura» eta «Miembro de número de la Real Academia Española». Azkue, jakina denez, karlista ezaguna zen.

        Ezezkoa jaso zuen bigarren liburua ez dakit zuzen-zuzen zein zen. «Catecismo en vasco» jartzen du fitxak. Iruñeko Aramburu editorialak aurkeztu zuen. Espedientean ez dago txostenik, hauxe bakarrik: «Denegado».

        1940an beste kristau-ikasbide bat publikatu zen, bai, euskaraz, baina ez arazorik gabe. Historia bitxia du honek.

        Manuel Lekuonak 1921ean argitara eman zuen bere Bitoriako Eliz Barrutirako Kristau-Ikasbidea Gipuzkoako euskeraz. Argitaraldia agortua zegoela-eta, berrinprimatu egin nahi zen. Baina 1940an honela idatziko da titulua: Vitoriaco Eliz-Barrutirako Cristau Dotriña Guipuzcoaco eusqueraz. Administrazio frankistak «grafia espainolarekin» obra guztia berridaztera behartu zuen egilea.

        Geroxeago ikusiko dugu zer den «grafía española» hori.

        Zentsurak agindu zuen birmoldaketak goitik behera aldatzen du katezismoa, ez baita grafia bakarrik aldatu behar dena, hiztegia ere bai: latinetik datozen hitzak hartu behar dira eta Arana Goiriren eskolatik datozkeenak arbuiatu.

        Hona zenbait aldaketa:

        a) grafian: k = c, qu // ge, gi = gue, gui // l = ll // r = rr // tx = ch

        b) hiztegian: ikasbidea = dotriña // gotzaia = obispoa // ezaugarria = señalea // eskerra = grazia // donea = santua // auzia = juizioa // obena = pecatua // asikiñak = primiciac // aitortza = penitentzia // azterketa = esamiña

        Anekdota baino gehiago ere bada gertakari hau.

        Pare-parean aurkitu dugu esplikazioa. Manuel Lekuonaren kristau-bidea argitaratu zen urte berean publikatu zuten frankistek beste liburu hau Madrilen: El clero y los católicos vascos separatistas y el movimiento nacional. Honek esplikatzen du hura, ikusi bestela:

 

Lo dicho de la predicación, entiéndase del Catecismo: hay textos en vascuence, hace siglos, entre otros, el del célebre Padre Cardaveraz, y corrían sin tropiezo y con fruto: la piedad vasca, en ellos se formó. Mas a la generación nueva, la vasca con exclusión del influjo extraño, la que pretendió ser única y sóla, no le satisficieron. Había palabras de origen o composición latina, como en todos los Catecismos de todas las lenguas: palabras de uso litúrgico, que, por exclusivas del lenguaje teológico, igual se ponen en alemán, que en inglés, que en los idiomas inga o trahumaro; verbigracia, Extremaunción, Eucaristía, Virgen. Pues por ahí no pasaron; y salieron Catecismos en que tales términos se sustituyeron por otros de raiz éuskara pura, con sus ribetes de inexactitudes teológicas, con las confusiones que trae el cambio de lo tradicional, usado y entendido por todos. El conde de Villafranca asegura: 'He oido decir a párrocos y arciprestes que a ellos mismos les costaba mucho entenderlo; cuánto más a los simples fieles, a los padres y a los niños'. Y es que, a fuerza de pretender el purismo, inventaron un vascuence ininteligible, como toda lengua que se quiere forjar a priori en los laboratorios, manipulando con las raices, como si fuesen sustancias químicas y no caudal vivo en boca del pueblo. 'Yo nací hablando el vascuence, y no entiendo éste de ahora', decía un Superior Religioso, en Pamplona.

Digámoslo todo: el Catecismo, aprobado por la autoridad eclesiástica, podiase enseñar legalmente; pero pasaron de ahí algunos sacerdotes: a exigirlo a los niños que gustaban de aprenderlo en castellano, cosa, naturalmente, permitida; al párroco de Elorrio acusan de no haber admitido a la primera Comunión a algún niño por no saber el texto vasco.

Siendo Obispo de Vitoria el Sr. Cadena y Eleta, se presentó a la Censura un Devocionario en este vascuence clásico; lo rechazaron por las razones expresadas en el texto. El autor reclamó nuevos censores: se nombraron tres, y los tres confirmaron la sentencia del primero. El autor escribió a Roma en apelación, y en Roma le ordenaron se atuviese a la Censura.