Euskal «irakurleak»

Euskarazko liburuen irakurketa-lanetara dedikatu dena ez da aipatutako Antonio Albizu bakarrik izan; Madrilen bertan izen gehiago agertzen da. Hego Euskal Herriko ordezkaritzetan ere irakurri ohi ziren liburuak eta, hortaz, hemen ere baziren euskara zekiten «irakurleak».

        Badirudi Madrilgo bulegoetan 1963 arte ez zegoela euskara ulertzen zuen zentsorerik. Antonio Albizuk hartzen du langintza hori eta berak betetzen hutsunea. Ematen du euskarazko material guztiak berak irakurri behar dituela: helduentzako liburuak eta hauez gainera haur literatura eta kanta berriko kantuen hitzak, nahiz eta azken biak beste sail bati dagozkion.

        1974tik aurrera Inportazio Saileko buru egin zuten Antonio Albizu, baina euskarazko liburuak irakurtzen jarraitzen du, eta langintza horretan bere anaia Jose Luisek laguntzen dio, 1974tik 1977ra. Oker ez banago euskarazko liburuetara baino gehiago dedikatu da hau filosofia eta teologiako liburuak irakurtzera.

        Timoteo Hernandorena Barandiaran izenekoaren fitxa aurkitu dut 1978ko dokumentu batean. 1912an jaioa, Zuzenbidean lizentziatua eta euskara dakiena, omen. 1978ko urtarrilaren lehenean ematen zaio alta, baina txosten bat baino ez dut aurkitu honek sinatua.

        Hemengo delegazioetan ere «irakurtzen» dira liburuak. 1963 arte, noski, baina gero ere bai. Eta aldizkako materialak, osorik irakurtzen dira hemen.

        Han-hemenka eskuratu ditudan datuen arabera, Donostiako Ordezkaritzan zentralizatu zen urtetan euskarazko argitalpenen «irakurketa». Donostian zentsore-talde bat badagoela badakigu, eta zerbitzuak eskaintzen dizkiela beste ordezkaritzei. Baina inongo paperetan ezin izan dut aurkitu «irakurle», «informatzaile» edo «zentsore» hauen izenik. Delegazioko txostenak, euskal liburuei buruzkoak ere, delegatuak berak sinatzen ditu beti, nahiz eta ez jakin euskaraz.

        Lekuko askoren ahotan dabil Antonio Arrueren izena. Arrue karlista eta abokatu ezaguna zen, Asteasun jaio eta Donostian bizi izan zena. «Asteasuko beltza» zuen gaitzizena. Egan-en zuzendari izan zen Koldo Mitxelena eta Aingeru Irigarairekin batera. Euskal literatura ongi baino hobeto ezagutzen zuen, eta bereak dirudite txosten batzuek.

        Edozein modutan ere, badirudi Antonio Arrue ez zela plantillakoa. Plantillan bazeuden beste batzuk, prentsa eta komunikabideen zentsura egiten zutenak. Aldizkari zuzendariek bi aipatzen dituzte sarritan: Angel Casadamón, militarra, eta Florencio Salsamendi.

        Bilboko Delegazio Probintzialak ez du plantillan zentsorerik izan 1966 arte. Ordura arte Donostiako Delegazioan egiten zen irakurketa, eta baita lagun edo adiskide «euskaltzale» batzuei esker ere, Bureba Muro delegatuak dionez.

        «Adiskide euskaltzale» horietako bat Jose Lorenzo Madina Isasa da, Bilboko Bizente Donearen Elizako koadjutorea eta Katedraleko benefiziatua. Madinaren ordez Medina agertzen da inoiz, eta bigarren deitura «Iraza» Isasaren lekuan.

        1966an «euskal irakurle» gisa agertzen da Madina Bilboko plantillan. Ministerioarentzat konfiantzako gizona da, inondik ere:

— hombre de una condición españolista acendrada y de gran utilidad por su función para la Delegación que desempeña muy contento.

— prácticamente funcionario ya que recibe una gratificación de 800 ptas.

— ejerce la censura de las ediciones de todo tipo que se presentan en lengua euskerica; tanto censura como visado tras el depósito, redactando en cada caso que proceda la nota correspondiente del contenido para su decisión por el Delegado.

        Hitz gutxitan esanda, zentsore perfektua.