Artaziak. Euskal liburuak eta Francoren zentsura
Artaziak. Euskal liburuak eta Francoren zentsura
2000, saiakera
264 orrialde
84-86766-98-2
azala: Garbiņe Ubeda
Joan Mari Torrealdai
1942, Forua
 
Artaziak. Euskal liburuak eta Francoren zentsura
2000, saiakera
264 orrialde
84-86766-98-2
aurkibidea

Aurkibidea

Ezin izanaren teoria baterako
Koldo Izagirre

Zentsuraren sistema

Liburuaren aurretiazko zentsura

Aurretiazko zentsuraren aurretik

Zentsura ez du frankismoak asmatu

Ortega y Gasset-en herentzia?

Etxeko tradizioa

Dirigismotik permissio negativa-ra

Zentsura bere burua zuritzen

Legeria

Fragaren Legea

Antilibelo Legea

Usaimena

Liburu eta autore debekatuak

Zentsura mekanismoak

Zentsore / Irakurlearen lana

Ebazpenak

Zentsuraren morroiak

Zeregina

Izen gordeak

Euskal "irakurleak"

Kontrol soziokulturala

Probintzietako Ordezkaritzak

Euskal Herriko delegatuak

Langileak

Zentsura euskal liburuei (1936-1983)

Motiboak errenkadan

Dokumentuen peskizan

Emaitzekin pozik

LEHEN ALDIA: 1936-55

1936-48

Politika berria?

Katalunia ez dago horren urruti

"Francotar euskaltzaleak?"

Pedro Rocamora, aitabitxi bitxia

Antonio Tovar, falangista eta euskaltzalea

Euskaltzaleen jarrerak

Lehen ezabaketak

"Grafía española"

Rocamoragatik izan ez balitz...

Prentsan euskararik ez

1949-55

Jon Etxaideren desgiroa

Bitartekariak

Santi Onaindia, intsumisoa

Itxaropena argitaletxea

Amabost egun Urgain'en

BIGARREN ALDIA: 1956-75

1956-63

Urte giltzarria

"Kempis'en Gurutze-Bidea Franco'renpean"

Garoa-ri zentsura bikoitza

Peru Abarkak aztoratu zituen bazterrak

Zazpiak bat auzitan

Izen separatistak

Frankismoa "bertsolaritzaren" alde

Luis Madariagaren zubilana

Ziririk ez zentsurari!

Mamutxak

Elorri

Zentsura Peru Leartzako-ren alde

Orixe Peru Leartzako-ren kontra

Goazen Lourdes'a

Itzulpenik ez du nahi frankismoak

1964-68

Fraga legegile

Tranpa saduzeoa

Aldizkarietan ere gaia da arazo

Ez omen dago zentsurarik

Txosten politiko-sozialak

Europara Espainiatik barrena

Zentsura txaloka!

Ipuin jatorrak? Zentsurarentzat ez

Beste izakia: hiru arrazoi aurka

Zentsoreak itzultzaile

Dinamika dinamita bihurtu zuten

Itzulpenen antologia

Euskal Harria

Harrizko Herri Hau

Arestiren literatur lanak osorik

Zarzalejos eta Aresti

Politika editorialaren lehen urratsak

Hiru kolpe antzerkiari

1969-75

Saiakera gehienak onartuak

Hizkuntza, Etnia eta Marxismoa: bi liburu

Nekezari euskalduna

Dialektikaz eta kulturaz

Lur argitaletxearen kalbarioa

Afrikar iraultzaren alde

Marxen itzulpen bikoitza

Utopiatik errealitatera

Claveríaren sorgin-ihizia

Gordailu gurutzadaren biktima

Zentsura morala

Elsa Scheelen ez dago osorik

Ukronia: sorpresa eta haserrea

Amets luzeegia

Olerkiaren arriskua

Isturitze-tik Tolosan barru

Laino eta sasi artean

Euskadi eta Euskal Herria: bi herri

Gramatika gorrituena

Autodefentsa lotsagarria

Hitz berdeak

Hiru gizon bakarka

Antonio Albizu Salegi

Salbuespen egoeran

Batasun totalitarioa

HIRUGARREN ALDIA: 1976-83
FRANCO HIL OSTEAN ERE BAI

"Zentsura" kakotxen artean

Bonbak eta sekuestroak

Istiluak, euskal liburutik erdarazkora

Altuegi doan usoari tirorik ez

Historikoki zuzena

Unibertsitatea gora eta behera

Euskaldunak

Maite dedana

Zera

100 metro

Independentzia ekonomikoa?

Askatasunaren yarrai

Euskadi 1984

Zentsuraren ondorioak

Hizkuntzaren alorrean

Politikaren alorrean

Historiaren alorrean

Azken gogoetak

Erosi: 14,28
Ebook: 3,12

Aurkibidea

Ezin izanaren teoria baterako
Koldo Izagirre

Zentsuraren sistema

Liburuaren aurretiazko zentsura

Aurretiazko zentsuraren aurretik

Zentsura ez du frankismoak asmatu

Ortega y Gasset-en herentzia?

Etxeko tradizioa

Dirigismotik permissio negativa-ra

Zentsura bere burua zuritzen

Legeria

Fragaren Legea

Antilibelo Legea

Usaimena

Liburu eta autore debekatuak

Zentsura mekanismoak

Zentsore / Irakurlearen lana

Ebazpenak

Zentsuraren morroiak

Zeregina

Izen gordeak

Euskal "irakurleak"

Kontrol soziokulturala

Probintzietako Ordezkaritzak

Euskal Herriko delegatuak

Langileak

Zentsura euskal liburuei (1936-1983)

Motiboak errenkadan

Dokumentuen peskizan

Emaitzekin pozik

LEHEN ALDIA: 1936-55

1936-48

Politika berria?

Katalunia ez dago horren urruti

"Francotar euskaltzaleak?"

Pedro Rocamora, aitabitxi bitxia

Antonio Tovar, falangista eta euskaltzalea

Euskaltzaleen jarrerak

Lehen ezabaketak

"Grafía española"

Rocamoragatik izan ez balitz...

Prentsan euskararik ez

1949-55

Jon Etxaideren desgiroa

Bitartekariak

Santi Onaindia, intsumisoa

Itxaropena argitaletxea

Amabost egun Urgain'en

BIGARREN ALDIA: 1956-75

1956-63

Urte giltzarria

"Kempis'en Gurutze-Bidea Franco'renpean"

Garoa-ri zentsura bikoitza

Peru Abarkak aztoratu zituen bazterrak

Zazpiak bat auzitan

Izen separatistak

Frankismoa "bertsolaritzaren" alde

Luis Madariagaren zubilana

Ziririk ez zentsurari!

Mamutxak

Elorri

Zentsura Peru Leartzako-ren alde

Orixe Peru Leartzako-ren kontra

Goazen Lourdes'a

Itzulpenik ez du nahi frankismoak

1964-68

Fraga legegile

Tranpa saduzeoa

Aldizkarietan ere gaia da arazo

Ez omen dago zentsurarik

Txosten politiko-sozialak

Europara Espainiatik barrena

Zentsura txaloka!

Ipuin jatorrak? Zentsurarentzat ez

Beste izakia: hiru arrazoi aurka

Zentsoreak itzultzaile

Dinamika dinamita bihurtu zuten

Itzulpenen antologia

Euskal Harria

Harrizko Herri Hau

Arestiren literatur lanak osorik

Zarzalejos eta Aresti

Politika editorialaren lehen urratsak

Hiru kolpe antzerkiari

1969-75

Saiakera gehienak onartuak

Hizkuntza, Etnia eta Marxismoa: bi liburu

Nekezari euskalduna

Dialektikaz eta kulturaz

Lur argitaletxearen kalbarioa

Afrikar iraultzaren alde

Marxen itzulpen bikoitza

Utopiatik errealitatera

Claveríaren sorgin-ihizia

Gordailu gurutzadaren biktima

Zentsura morala

Elsa Scheelen ez dago osorik

Ukronia: sorpresa eta haserrea

Amets luzeegia

Olerkiaren arriskua

Isturitze-tik Tolosan barru

Laino eta sasi artean

Euskadi eta Euskal Herria: bi herri

Gramatika gorrituena

Autodefentsa lotsagarria

Hitz berdeak

Hiru gizon bakarka

Antonio Albizu Salegi

Salbuespen egoeran

Batasun totalitarioa

HIRUGARREN ALDIA: 1976-83
FRANCO HIL OSTEAN ERE BAI

"Zentsura" kakotxen artean

Bonbak eta sekuestroak

Istiluak, euskal liburutik erdarazkora

Altuegi doan usoari tirorik ez

Historikoki zuzena

Unibertsitatea gora eta behera

Euskaldunak

Maite dedana

Zera

100 metro

Independentzia ekonomikoa?

Askatasunaren yarrai

Euskadi 1984

Zentsuraren ondorioak

Hizkuntzaren alorrean

Politikaren alorrean

Historiaren alorrean

Azken gogoetak

 

 

Konposaketa

 

Frankismo garaian inortxok ere ez zekien zenbat ziren zentsoreak, zer-nolakoak ziren, zein formazio zuten. Informazio solteren bat edo beste. Eta hala ere, sekulako fama txarra izateaz gainera (normala, ezta?), irudi publiko bat ere bazuten: astakirtenak ziren, gizajaleak ia, obseso sexualak, ezjakinak. Hitz batean, «jendilajea».

        Azterketak egin direnean ere, ez da informazio asko lortu. Zer jende mota ote zen, militarrak ote ziren, eliz jendea ote zen, zein mailatako formazio akademiko edo intelektuala ote zuten, jakin nahi izan da. Informazio gutxi eta espekulazio asko egin da. Militarren esku egon omen da, apaiz eta seminarista ohien monopolioa izan omen da. 40ko hamarkadako zentsoreak, haiek bai, kultura handikoak eta finak omen ziren eta gero sasikoen lana izan omen da. Eta abar.

        Hitz asko. Baina informazio gutxi, edo ia batere ez. Gaur gehixeago dakigu.

        Liburuen irakurlegoaren plantillan zenbatek lan egiten duten? Aldakorra izan da historian zehar. Handituz joan da, eta 30 inguruan gelditu da azken urteetan. 70eko hamarkadan 40 bat behar zirela zioten barne-txostenek, material gehiketa eta konfliktibitatea kontuan izanda.

        1966an desagertu zen «zentsura», ezta? Ba, justu orduantxe indartu zen irakurleen kopurua. Zergatik? Lege berriak, Fragaren legeak, liburu batek Administrazioaren eskuetan egon zitekeen denbora arautu egin zuen. Nahi adina denbora eduki zezaketen liburua bulegoetan 1966ko legearen aurretik. Liburua onartu ala denegatu, egunetako gauza da harrezkero. Irakurle gehiago eta kualifikatuagoak behar ziren.

        Inork ez daki irakurle guztien jatorri profesionala. Informazio askotxo eskuratu dut, baina ez guztia. Zentsoreen artean idazleak, kazetariak, pedagogoak, apaizak, militarrak, abokatuak eta abar aurkitu ditut.

        Hasieratik bukaerara, maiztasun handienaz, agertzen direnak militarrak eta eklesiastikoak dira.

        Moldatu ahal izan ditudan zerrendetan ikusi dudanez, 1974ko erreformaren ondoren handitzen da militarren kopurua: 1976an, adibidez, irakurle lanetan 7 militar dabiltza, eliz jendea baino ere gehiago. Eliz jendea ez bezala, militarren parte hartzea instituzionala da: gehien-gehienak goi mailako karguak dira eta Estado Mayor delakoan kokatzen dira.

        Eliz jendearen presentziaz asko idatzi da. Eliz jendea esatean apaizak, edo izandakoak, edo seminarista ohiak ulertu ohi dira. Hauek ez daude zentsuran Elizaren izenean, salbu eta zinemako zentsuran: zinema kontuetan hierarkiaren mandatuz edo delegazioz egiten dute lan eliz zentsoreek.

        40ko eta 50eko hamarkadetako plantilletan bi klerigo agertzen dira. 60ko hamarkadan lau dira eta hurrengo hamarkadan handitu egin da kopurua: 1976an 6 dira ikasketa eklesiastikoak egin dituztenak.

        70eko hamarkadako birmoldaketak batez ere Zuzenbidea egindako jendea sartu du zentsuran. Azken aldian, 30etik 13 dira juristak, hau da, % 43.

        Manuel L. Abellán da liburuen zentsura Espainian aztertu zuen aurrena. Zentsoreen nomina bat ezagutzera eman zuen honek, aurkitu zuen bakarra. Abellánek esan zuen gero askok errepikatu duten hura: hasierako zentsoreak kualifikazio handikoak zirela, eta 1962 geroztikoak ez dutela piperrik balio.

        Hamar nomina aztertu ondoren ez zait informatua iruditzen bere iritzia. Kontrakoa esango nuke: 70eko hamarkadan aurrekoen aldean formazio intelektual askoz hobea dute zentsoreek. Ikus dezagun, kasurako, 1976ko plantillan agertzen diren ikasketa edo profesioak:

 

                7  Militarrak

                12 Filosofia eta Letretan lizentziatu edo doktoreak       

                6  Zuzenbidean lizentziatu edo doktoreak

                6  Eliz ikasketak

                3  Goi mailako batxilergoa

                3  Kazetaritza

                2  Magisteritza

                1  Oinarrizko batxilergoa

                1  Erizaintza

                35

 

        Hizkuntzen ezagumenduan ere izan da aurrerapenik, seguru: plantilla berean bederatzina dira ingelesa eta frantsesa dakitenak; bina alemana, italianoa, portugesa, gailegoa eta euskara dakitenak; errusiera ere badaki batek.

        Antonio Barbadillok dio (eta hau zakur zaharra da zentsurako aparatuan) 1975ean plantilla ez dela horren «politikoa», eta bai profesionalagoa.

        Ez dago aski informaziorik berrogei urtetan zehar zein izan den «irakurlegoaren» egitura zehazteko. Aldatuz joan dela bistan da. Badirudi lehen aldian talde txikia zela finkoa, plantillakoa, eta espezialistengana, kanpokoengana, jotzen zela.

        40ko hamarkadan, dirudienez, etxe barruan gestioa eraman ohi zen, eta «irakurketa» kanpoan egiten zuten enkarguz.

        1951n, hiru irakurle mota bereizten dira: lehen klasekoak, bigarren klasekoak eta hirugarren klasekoak. Urtebete geroago, hala ere, mota desberdinak desegin eta «finko» eta «espezialistak» zehaztu ziren.

        Beste mailaketa bat 1962an egin zen: buruzagiak (3), irakurle finkoak (14), eta irakurle espezialistak (8).

        Birmoldaketa modernoena, azkenik, 1974koa da. Lau taldetan banatu zen sekzioa: militarra; inportaziokoa; gai juridikoa; eta morala eta erlijioa.

        Bestalde, irakurleak 30 izango zirela erabaki zen (zuzendari nagusiaren proposamenaren aurka, honek 40 eskatzen baitzituen). Hogeita hamar hauei beste lau eransterik badago, lau irakurle espezialista.