Susa literatura - Jon Miranderen gutunak (1948

Zurea atzo hartu nuen; eskerrik asko Aita Chabagno-ren eskutitzaren photokopia gatik. Bertze erantzunik jasoiten ba duzu ene zoritxarreko idazlana dela-ta, igor ietzadazu othoi!

Eskerrik anhitz bi poemen gatik ere. Bainan kontuz! «Harrizko Jainko Bati» den bezala ez da agertzeko on, aldatuxe behar dut zuk Zaitegi (edo edonori) bidal aitzin. «Otso» ederki jo derautazu; huts batzu ixuri zaizkitzu ordea; eta igorri gabe erakuts iezadazu, arren, zuzent ditzadantzat. Haren erran-nahia hunekin batean igorten derauzut. Nire ustez «Otso» hori idatzi ditudan poemetarik hoberenetako bat da. Euskaltzaleek nola hartuko duten ez dakit haatik: agian ez dute euskal-antz handirik edirenen...

«Maitemin-sendagailuak» ez naiz oraindik itzultzen hasi. Eginen dut behin. Zure guthunaren hitzetarik lurralde hurrunetako hizkara hurrunago-en ikastean, gaizki dagidala dirudi... Nik ez dut uste. Ikol ez lizen euskal litteratur baten emaraztekotz, euskaraz idaztea ez da aski: asko ikasi beharrak gara, lehenik, Euskaldunok. Eta nire aburuz, euskararen berphizkundeak hizkuntza jakintzan behar ditu oinharriak ukhan. Bai eta bertze jakintzetan ere: euskal idazle bakhoitzak jakintza abar bereizi bat hauta eta sakonenetik studia ba leza —mundu guztiko liburu berrien, hari dagozkanak ikhertuz— eta gero hartaz idatz ba leza, bi-ezpa-hirur urthetan euskarazko kultur sendo bat sor lakigula segur nago. Bainan jakintza-ikertze honetan aisago ibilteko lankide-talderik oratu behar gendituke. Nik bi jakintzatan zerbaitsu ba dakit: linguistikan eta psykhologian. Bethi ere gehiagoren ikasten dihardukat biotan eta behin hasiko naiz heietaz (edo batetaz) euskaraz idazten —nahikoa ikasi ondoren. Lankiderik aurkhi ba neza, nahikoa lasterrago ba nakike...

Zaude lasai: euskara ez dut ahanzten ene ikhertzeetan. Egunoro! ordu bat emaiten dut gure idazle zaharrak irakurketan edo-ta euskal elhiztiak aztertuz. Euskara dela-ta, hizkuntza litterari batu baten hautesteko ordu baino orduago dugula irudi zait. Berphiztu izan diren hizkuntza guztietan, hori egin dute berphiztzaileek, idazten hasi baino lehen. bainan Euskaldunok gauzak bertzeen alde erantziz egin ditzakegula uste dugu... Ni Laphurtar klassikoa idazten hasi ba naiz, ez dut egin bertze idazleak arbuiatzen ditudalakotz edo Krutwig eta Krutwigistak maiteago ditudalakotz, bainan hauiek arau trinkoak eman ditutelakotz baizik. Arbitrari direla, askotan, arau hoik ba dakit, bainan hizkuntzak oro arbitrarismuan jarriak dagoz. Nire ustez, beraz, hizkuntza-lan hori egin duten ezkero, lan hortaz valia gintezke guztiok. Bertzela, hemendik ehun urthetara, oraindik eztabaidan gagozke, ziren euskalki hauta ala ez hauta (anartean euskalkiak oro hiltzen ez ba dira behintzat. Oroz lehen, batarzuna behar dugu. Gero, egiazko kultur-lanak idatzi, eta hortakotz «baserritarrismu» madarikatua euskal idazkuntzatik bethikotz khendu.

Euskaldun zabarrei buruz gogorregi nintzan: goizeon Barandiaranen eskutitz bat jaso dut, nik eskatu bi lanttoak otsaila-erdiko hitzemaile. Zintzoa dugu beraz gizona! Zure lana ere, lehen bai lehen igor iezadazu; zure burua ere aipha ezazu, batez ere zure lan musikologikoak agert itzazu. Zure modestiak eragozten ba zaitu, nom de plume batez aski duzu izenpetzea.

Guthun luze honen hamaitzera noa. Laster elkhar ikhusi behar dugu, behar bada igandetik zortzi edo geroko igandean. Bainan berriz idatziko derauzut. Leizaola zirika ezazu idatz diezadan oikonomiazkoa. Vilallongak ez deraut erantzun, ez eta eginen ere, nabaski. Khaka egin! Eta Jon Etxaidek?! Othoi, bilha iezadazu norbait. Euskadiren historian eta euskal nazionalismuari buruz idatz dezakenik. Bai eta zein short story itzul dezakedan bilhatzen lagunt nazazu. Per Denezek un istor-verr modern nahi du. Baina zein hauta?! Hortan nabari zait gure erran delako «litteratur»-aren ezereza... Horrelako iphuin moderna bat ezagut ba zeneza, jakinaraz iezaidazu, othoi, orai danik has nadintzat itzultzen.

Agur adiskidetsuenak onhar itzazu, ene druidetatearen ganik.

''' Jon Mirande.

P.S. Molde zenbait ere Al Liamm-ek nahi litukela gogoratzen zara. Horrelakorik ez ahal dute Delegazionean? Euskaditar pin-up baten irudiarena ere ongi lethorke. Eusko ikurrinarena ere bai eta mapa bat, possibil ba da, euskarazko thoki-izenekin.