—128—

Etxaide'tar Jon'i

1958-III-3

        Jon maitea,

        Eskerrik aunitz zure eleberria nere adiskide Davies Jaunari bidali zeniolako. Berak idatzi dit aspaldi ez dela, esanez liburua ongi artu zuela, ta eskerrik beroenak zuri emateko. Gipuzkoa ta Laburdiko euskalkiak ikasten ari da gartsuki, ta ziur nago atsegin artuko duela Alos-Torrea-ko gertakizunetan. Zoritxarrez, ez diot orain artean iztegirik idoro aal izan, Laffitte-Tournier'en Vocabulaire-français-basque delakoa baizik. Iztegirik gabe izate ori oztopo aundia omen du bere ikasketan, esaten didanez. Mendizabal-Bera'enak eskatu nituen Manterola-enean, bañan akituak omen dira. Sekula entzungo ba zendu bata edo bestea —euskel-erderazkoa edo erdel-euskerazkoa— nonbait bigarren eskuko salgai dana, esaidazu otoi, erosiko dietzaiodan.

        Ene amaren aldetikako deitura (ala esaten diogu guk abizenari) ondo irakurri duzu: Aiphasorho. Zeazkiago esateko, Ayphassorho da Estatuko agirietan, eta erriaren oguzkeran Aiphasoho. Euskaldun jatorra bide da; baina zail da jakitea zer esan nai duen. Errian uste dute aipha-sorhoa dala, ots, aiphatu sorhoa edo sorho aiphatua (soro famatua); baña gezurrezko etymologia dukete au. Nik uste nuen bear bada aphat-sorhoa zatekeala, a.d. aphatiako sorho; bañan phonetikaren aldetik, onargaitz zait etymologi au ere. Luis Mitxelena'ri ene usteak agertu nizkion, ta nik bezela pentsatzen zuela erantzun zidan. Arrezkero ordea J.C. Guerra'ren Euskal Heraldika erosi dut, eta bertan aurkitu dut Alipasolo Bizkaiako deitura zela (Berriatuan eta Busturian). Alipasolo, Aripasoro ematea legezko euskal ostegia da; Aripasoro berriz Aiphasoho oguz diteke Zuberoan. Bañan zer da Alipa- ori??

        Orain ene izena aipatuko dizut. Jon esateko bi forma erabiltzen dira Zuberoako euskalkian: Johañe eta Joanes (azkenengoa Jwañés oguzten da, j guztiz gora-beera Frantzesezkoa bezala = z); gañeratu bear dut zoritxarrez frantzesezko izenak geroago ta geiago erabiltzen dirala, beti euskeraz mintzatzen direnen artean ere. Baña bi forma oik ez dira osoki zentzun bereko; Joanes piska bat irrigarri zaigu, ta zenbat aldiz erabiltzen dugu notin ezagutzen ez dugun baten lepotik parre egiteko —ene aitak ala erabiltzen du beintzat— alemanez eta ingelesez gertatzen dan bezelatsu: a Johnnie, ein Hans. Johañe berriz apainago da, ta norbait, frantzesez Jean deitzen dutena, euskeraz izendatu nai dutenean, Johañe esaten diote Zuberoatarrek —Pettarrek, ots, Zuberoa Pekoek, bereren. Adibidez, ni Jean deitzen naute ene burasoek, naiz euskeraz mintzatzen zaizkidan; baña Zuberoan Johañe naiz. Ala izango ziñakela zerau itxaropen dut. Nondik datorke berezkuntza ori bi formen artean? Nire ustez, Johañe jatorrizko zuberotar forma delako, Joanes aldiz Laburdi edo Be-Nafarroatik etorritakoa, ots Manex-erritik (ain zuzen ere Manex Joanes'etik dator), eta Jainkoek dakite odol-garbiko Zuberoatar batentzat Manexak eta Manexinak piska bat irri-egingarriak dirala jende bezela... Esan dizudan guztia gatik, gañeratu bear dut ala ere gizon batzuk frantzesez Jean direnak, Erriak Joanes deitzen dituela tradizionalki euskeraz, aien lepotik irri egiteko intentziorik batere gabe; ala gertatzen zaio nire osaba bati, guztientzat Joanes Chaho dana (Chaho da Sorhuetako Aiphasorhotarren etxearen izena). Bañan ori gerta diteke familia batean Jean izeneko bi semeen artean berezkuntza bat egiteko. Bestalde, irugarren forma bat erabiltzen dugu, bañan gutxi: Saint-Jean edo oguzten dugun legez Sèn-Ján nire amaren osaba bat, Arrokiago Aiphasorhotarren burua, ala deitzen dute guztiek betidanik. Jakin bear duzu izen zenbaiten aurrean Saint- edo Sen- ori ipintzen dugula, aurrizki bezela ala nola Mark > Sèn-Márk > Xêmárk (ba dut lengusu bat, Garindañeko Miranda-Eihartxeko etxeko-jauna izen orrekin).

        Pentsatzen dut zeetasun oiek ernegarri izango zaizkizula, Zuberoako Euskeraren zale zeralako. Beste zerbaiten jakin bearrean ba zaude gure euskelkiaz, beldurrik gabe niri galdegin, ta nire aalaren araura erantzungo dizut.

        Pozik dakust aurrera zoazala zure euskel-lanetan. Aipatzen didazun drama oroit naiz artaz itzegin zenidala zure etxen nengoelarik. Xanti-Andia'ren itzulpena aldiz, ziur nago ernegarri izango dala euskel irakurleentzat, Pio Baroja eleberrigille andi-andia zalako ta zu aldiz euskera erabiltzalle trebe-trebea. Atseginekin irakurriko ditut biak. Nire aldetik aitortu bear dut, lotsaz beterik, aspaldi onetan deus ez dudala ondu —bañan ba ditut barkatzeko zioak ere...

        Agur, adiskide biotzeko ori; goraintzi Pilar'i ta bioi, ene zorionak etorri bear zaizuen etxeko primu —edo prima gatik; aita-amak bezain euskeltzale izan dadila!

        ''' Jon Mirande Aiphasorho.

        Ez didazu esaten zenbat zor dizudan Alos-Torrea Davies Jaunari igortzea gatik? Ala naiago duzu zorra ordaintzeko Parisen argitaldutako zerbait bidali diezazudan?