27

Jon Ingelesak aurre hartu die oilarrei. Ohetik jagi eta eskaratzera jo du artez. Karrajuan doalarik Onofreren arnaskera aditu du, sakoneko loan. Ate-zirrikitutik kirik eginez Adelaren burua ikusi du, gizonaren besoa samaren inguruan. Katamixarrak baino isilago, ekonomika iziotu du, suak edonon egiten ohituta dagoenaren trebetasunaz, begi-kliskada batean, eta komunera joan da. Hantxe entzun du lehen oilarra, portuan oihartzun eginez bezala, kikirikiak melata eta kresal usainez, arrantzaleen oihuetan estekaturik bait datozkio. Berriro eskaratzean, lapikoko kafea atontzeari ekin dio.

        Ura irakiten hasitakoan kafeauts-eskukada eder bi bota ditu lapikotxoan, burbuila eta uhintxoak sortaraziz. Mendiko usain ohiak bete dio Joni barruko ezkutalekurik gordeena ere. Haietaraino ere sartzen zaizkion kafearen lurrineko orratzek min ematen diote, aldioro. Goiz berri bakoitzeko, mendian emandako berdintsu edo antzeko beste bat du oroimenean. Denak birritan bizi izan arte goizak sufrimenduz hasi beharko dituela daki eta, gogoeta berau eginez mina hantxe bertan hasten zaio leguntzen. Gaurko goizaren argitasuna eta portu-usaina Llaneseraino ausartu ziren haretakoen bikiak egin zaizkio. Bada, samin keinua ezpainetan, idazluma eta paperen baten bila hasi eta aparadorean aurkitu dituenean kafeak behar izaten duen tartea iragana dela erabaki du.

        Kafea xurrutada laburretan edan bitartean idazteari ekin dio. Gero, katilu hustua sukaltarrian uretan pasa eta idaztoharra mahaian utzita, atera egin du pauso bitan. Jo dion danbadatxoa nahikoa izan da Onofre iratzartzeko.

        Kalerako eskaileretan behera doazen pausuen hotsei adi geratu da Onofre, zirkinik ere egin gabe, berari hain ozen eta bizi datozkion zaratei beste ezer erantsiz gero Adelaren loa akabatu behar bailitzan. Halako batean geldi geratu dira pausoak. Laguna kolarrean zerbaiten bila diharduela jakin du Onofrek. Aurkitu eta atzera ekin dio ibiltzeari. Jonen oihartzunak iraungi direnean gela barrura crescendoan datorren argia baliatuz emakumearen aurpegia trabeska ikusi ahal izateko keinu ñimiño bat egiten ausartu da. Bake-aire batek leguntzen ditu Adelaren ezpain lizun-lodiak. Onofrek ez du bere bizi guztian lehenago goiz honetako barne-giroa izan. Beethovenen Bederatzigarreneko adagioko ekurutasun arraia dario. Erabakiak egiteko tenorea. Besoa Adelaren lepotik sugearena eginez ateraz, jagi egin da.

        Kafe usainaren arima ahuldua aditu du, sukaldean hil-aginean. Etxeak izpiritu berri batek habitatzen duelako hatsa nabari du denean. Beraren ezjakituan egindako exortzismoren batek itzal ikustezin guztiak uxatu dituen moduan dago. Exortzitzaile, ostera, ohean dagoenari eritzi behar diola uste du. Alkandora jantzi gabe bere bularraldea ferekatu du Onofrek, Adelaren hitzak gogoan.

        «Misterio hutsa dozak», ekonomikako suari putz egiteko eran makurtu denean esan du, ozen, han besteren bati hitz egin moduan,Anaren tioren hitzak gogoan. «Andrak!». Komunera joan da gero. Hango gauza gehienetan emaztearen hatsa dabilela ohartu da.

        Mahaira jesarri arte ez dio Juanen oharrari erreparatu. Agur laburra da, berari «Onofre lagun andiari» zuzendua, guztiagatik eskerrak emanez. «Tira, nora hoa orain be, zoro halakoa?». Oharrari begira soraio geratu da, geldi kafe-katilua ezpainen aurrean.

        «Nora doian? Kokolo halakoa! Nora doian dinok? Nora doian?». Onofre sutan altxatu da mahaitik, txarrakatilu guztiak aidean. Paperak ere hegaz egindu eta, behetik batzeko makurtu denean beste aldean idatzirikoa ikusi du. Adelari zuzendua da. Sidecarra aldez aurretik esandako orduan eta lekura ekartzeko diotso.

        —Adela! —Onofre gelan sartu eta hantxe jantzi da, arin eta isil, emakumearen arnaskeraren konpasean hegan diharduten pinpilinpausa ikustezinak ikaratuz gero iratzartu egingo duelakoan. Juan trenbidetik arrapaladan txalupara etorri zenekoa argazki finko egin zaio oroimenean. Kalerako bidean xehetasun guztiekin jantzita berrikusi du laguna, orain atea zabaltzean udako den argia orduko negu hartako goizera igaro balitz ere berdin.

        Besartean du Onofrek Jon, batelean, eta, hara, gabardina azpian fusilik ez dagoela ohartu da, orain bai, buruan finko geratu zaion argazkiak erakusten bait dio. «Hantxe non-edo-non itxi juan ba fusila».

        Ciclonen odola mendekurik gabe gera ez ledin gura izan ez zukeen moduan, Adela tartean izateak eragiten dion ikarak ahora dakarkio orain bihotza, Jonek fusila trenbidearen inguruan utzi bazuen zerbaiterako utzi zuela eta, zer horren eguna iritsia dela bait daki. Eztropezuka etorri da eskaileretan behera.

        Kalea zapaldu dueneko lar arin doala konturatu da eta, astiroago gura izan du ibili. Hain goiz izateko mundua bait dabil herrian. Nora ote doan susmoa hartuko diotela, Onofrerengan karramarroa leku eske hasi da. Chester bat iziotu du.

        Portuan itsasuntziak atontzen dihardute. Ez dago arrainetarako ordurik, goizaldeko lehen orduko hotsak ez dira betiko zereginetakoak izan. «Ezer ez dok betikoa izan», Adela etorri zaio burura eta, artegatasunaren baitatik sortuz, beste sendimendu batek gotortasuna dakarkio hankartera. Caudilloari urez doazkio ikustera arrantzaleak. Talara hurreratu da. Han da Azor yachta.

        Goizaren ederra urgainean laban joan dadin utziz moduan lepoa eman dio eguzkiari. Sekula egiten ez duena egin du. El Correo Español eta La Gaceta del Norte erostera jo du, bidean blaust topatzen dituenei jaramonik egin gabe. «Arrainandiaren programa jakin behar dok».

        «Viaje inaugural de su Excelencia el Caudillo» diote biek, Arrainandiaren aldeko laudoriotan urtuz.

        Periodikoek diotenaren bidez Juanen buruan dabilena igarri uste izan du. Behiolako sutatsuaren usaina datorkio oroimenera eta oraingo danbadaren ostean zelan alde egitea pentsatu ote duen, Adelarekin sidecarrean bada burutik dagoela erabaki du Onofrek. «Hoa bertara eta esaiok», bere buruari egin dion aginduak berak esan dio Jonek non izan behar duen momentu honetan. «Argizuloan!».

        Argizuloaren ingurua baso sarria da, itsasoko haizeak orrazten dituen gaztainondo, haritz eta lizar gazteen adaburuek leuntasunez taiutua. Burdinbidea bere azpian joan dadin zulatzean bere horretan geratu da ia, materialeak garraiatzeko xenderak diren zauriak gorabehera. Eurotariko batean behera ailegatu da Jon argizuloaren ertzeraino, Onofreren kolarrean hartu duen zakutoa lepoan. Zakutoa behean utzita, tximinioarena egin du, zalu, irekiguneaz baliaturik trenbidera jausteko. Epifanio Gomez hura akatu zueneko lekuan izan da berriro.

        Tuneleko barneazal ozkatsuan pikatxoiz zulaturiko sartunearen bila ekin dio. Idoro duenean makartu egin da Jon itsutasunean. Trenaren txistua aditu du orduantxe. Luze etzun da, eta burdinbideari eusten dion montxorraren eta tuneleko hormaren artean dagoen ubidetxoko basatzaz melatu da. Trenaren haizeak bihotz-bete amorru berri ekarri dio. Hortxe doa El Caudillo garraiatu behar duen gaurko convoy berezia. Etzundako egokeratik kendu barik sartunera luzatu du eskua, hirurlau harri kendu eta zerbaiti eusteko. Fusila, Onofreri etxetik kendu zion manta zaharrean bilduta.

        Onofreri bake apurra ekarri dio Caudilloren egunekoaren berri zehatzago jakiteak. Egunkari faxista biek diotenez, arratsaldeko bostetan izango da estreinatzeko txangoa. Lehenago ministroak eta probintziko autoridadeak bilduko dira eta arrantzuntziek omenezko aurreskua egingo diote itsasoz. «Goiz hasi dozak ba», portuan utzi dituen arrantzaleen lanak gogoan egin du errepiderantz, soraio. Klaxon hotsak iratzartu du.

        —Onofre! —atzera begiratu du, eta zapaltzeko eran izan den autoarena txantxa hutsa izan dela ohartu da.

        «Hara berton txakurkume halakoa», Luisen Haiga garbitu berriko dirdiretara joan zaizkio begiak. «Nora hoa hain goiz ba?», esan bitartean leihatilara makurtu da Onofre, barruan nor besterik ote doan kirikatzearren. «Genaro!».

        —Tira Onofre, heu be etorriko haiz, ezta?

        —Nora —diotsonaz ez ezer ez dakinerena egin du, barrua jaten dion harrak besterik galdetu gura duelarik, ea ba beharrezkoa ote den eurak ere hara agertzea. Luis azeriak igarri egin bide dio.

        —Beituk, nor zertan dabilen erakutsi baino hobea eta probetxugarriagoa dok besteekin bat egitea mozorro dantza horretan.

        —Hain goiz baina? —esan die Onofrek, egunkari-orriak aidean dantzaraziz.

        —Negozioetarako bazkaria diaukagu —autoak bere abiadatxoa hartzen hasi da—. Caudilloa ez dok ezer; diruak balio jok eta, hemendik aurrera dirua diatorrek, baietz ba. Treneko beharginek etxeak behar juazek, portua be handiago egin behar joagu eta, diru hasiko dok. Aberastasuna gure Euskalerriarentzako.

        Genaroren irri maltzurra da Onofrek ikusi duen azkena, ozta-ozta okozpea libre uzten dion El Correo Españolen orri koipeztuen gainetik. Onofreri 'hemengoak' etorri zaio gogora, eta balizko sare horretakotzat izan duen Luis aspaldikoa beste sare batera igaroa dela ziurtzat eman du. Orduan aurreko gauean Adelarekin hitz egindakoa lehertu zaio garunean. «Alde egiteko barkua», Luis horren jakituan badaez dutela alde egiterik izango, Jonek egin gura duena egin eta gero. Karramarroaren arramaskada baretzeko chesterra iziotu du.

        Jonek mantatik ume kuttunena baino tentu eta kontu handiagoz atera du fusil zaharra, goizeko argiak, adaburu artean jausten, berak ere orbelezko behe biguna ukitzearren egiten duen ahaleginak lagundurik. Epifaniori tiro egin ostean hodia eta ipurdia lotzen dituen torlojua askatu, oilarraren inguruko makineria atera eta, kartutxera eta guzti olio merkezko xorrotada batez babesteko baino ez zuen astirik izan. Olioak ederto bete du bere zeregina. Piezak mantaren gainean utzi eta zakutoa zabaldu du. Itsaso aldetik bapore handiren baten hots-adarra ailegatu zaio. Prozesioa hasita dago itxura batean.

        Halaxe eritzi dio Adelak ere ohetik jagi berri makisaren oharra irakurtzen diharduelarik. Alkandora hutsean oraindio, ile adatsak euren berezko orrazkeran eder, gizon itxuraz janzteko behar dituenak egiten hasi da. Baporen bozina adarrek koruarena egin duteneko une berean ilea narruzko kapelaren azpira bildu du, amaitutzat emanik apainketa. Astiz estu dabilelakoan egin du kalera. Postaria goiz ibili da bera ere Caudilloaren ekitaldietara joatearren. Behean utzi du halako eskutitz bat, Adelak makurtu, hartu eta gainekoa besterik irakurri ez duena.

        Onofre R. de Archanda. «Emakume idazkera», bere artean egin du, eskutitza narruzko jakaren paparraldean gorde duen eran.

        Iparraldetik bozina adarrak gero eta ugariago egiten dira. Itsasoko uretan laban eginez airea puzten dute eta lehorrera datoz, potolotuta. Jonek fusilaren osagarriak zakutotik atera duen koipe berriaz laztantzen dituen bitartean aditzen ditu, Onofre baso-hegian sartzear delarik. Adelak berak untzi-prozesioa du begien aurrean, sidecarra utzi zueneko aldatsean gora itsasoa bera den aldare miragarriak ikusle pribilegiatu egiten bait du.

        —Juan! —aldarri egin duOnofrek basotxoko sasietan leku eginez argizuloaren bila hasi delarik—. Jon —bigarrenez ere ausartu da, ikaraz.

        —Onofre! —erantzunak lasaitu egin du.

        Onofrek erretzen dituen chester guztien mendekua nabaritu du, zuhaiztian behera abiadan laguna dagoen aldera doala, ebantondo eran geratu diren xenderan barrena barik sastraka artean, beldurra bere buruaren jabe. Begiztatu dueneko aldarri egin dio berriro, «Juan».

        Hanka bilduek katiluarena egiten, apaiuak egitean arrantzaleak izaten diren moduan dago, katamotza baino zaluago laguna. Fusilaren osagarriak birkoipeztatu, doitu eta mihiztatuz dihardu. Ezer ez delakoa egin dio, buruaz epa modukoa luzatu eta berriro bere ekinari ekinez.

        —Nora hoa fusil zahar horregaz?. —Erantzuteko astia hartu gura izan du Juanek, esan behar duenak garrantzia duela erakustearren edo.

        —Ezer ikusten ez badok, hainbat hobe. Hoa etorri haizen bidetik eta beihalakoan lez, libratu egingo haiz.

        —Ni libratu egingo nok baina, hi ez. —Onofrek ere hitzek beren lana egin dezaten utzi du denbora joaten, lagunak fusil-hodiaren barnekaldea kataleju gisan maneiatuz darabilen bitartean. «Ez haiz hurrun joango», josi dio, hodiaren bitartez Juanen gogoak ikusten bide duen ihesbidea moztuta dagoela dakienaren doinu erabakiorraz.

        Eragina izan dute azken hitzek. Juanek buruz buruko jarrera hartu du, zuzen lagunari begira. Onofre eremakurtu egin da. Eskukada orbel hartu, eskuan zapal-zapal egin eta aidean jaurti du.

        —Luisekin kontatzen dok?

        —Zein Luis? —Onofrek fusilaren ipurdia hartu du esku batean, lagunari finko begira—. Tira ba, dana dakik ezta? Ba bai.

        —Nik ez diakiat ezer, baina Luisekin kontatzen badok hobe hau uretara botatzea. —Onofrek hitzei ekintzez atxekitzeko keinua egin du, goi altxatuaz fusil ipurdia.

        —Zoroa, nora hoa? Emaidak hori —ikaratuta eskuturretik oratu dio Luisek Onofreri.

        Ez du amore eman Onofrek. Sendo eutsi dio ipurdiari esku batez, besteaz periodikoa luzatuz diotsola, «leiduk hau».

        La Gaceta del Norte, El Correo Español, biek dakarte Caudilloaren argazkia lehen planan. Hitlerrek gogokoen ohi zuen egokeran ageri da, hau da, alboz, aintzinako erromatar enperadoreak txanponetan legez, biseradun kapelak beti kanpainan dihardutelako kutsua eransten diolarik.

        Ipurdia orbeltzan utzi du Onofre, lagunak berriari egiten jaramonean argi ikusten duelako parean jo duela. Ez daki hark Caudilloaren egunekoaren berri zehatzik.

        —Arratsaldeko bostak baino lehen ez dok hemendik igaro behar txerri halakoa!

        «Ez dok jakin ala?». Hitzik gabe, begiradaz galdetu dio Onofrek, sareak maila bat, edo gehiago ere beharbada, hautsirik du.

        —Bostetan! Goizeko lehen orduetan esan jeuskuek guri ba.

        Unea dela eritzi dio Onofrek. «Nork», boxeolariak lehen crochetean igartzean berdina, «Luisek», beste bat jo dio, «hiru urtean ikusi barik egon haiz», andanadan jo dizkio hurrengoak, «oraintxe joan dok, bera bai goizez, negozio bazkaria daukeela eta». Astia hartu du azkena jotzeko Onofrek. «Franco Epifanio Gomez dala uste dok ala?».

        Lagun bien artean eratu den isiltasunezko amildegia burrundada ozen batek bete du. «Sidecarra». Eta kasik aldi berean bolanderen danbadak entzuten hasi dira.

        Zuhaiztian ebandorik zabalena denaz baliatuz argi-zuloaren ingurua etorten aditu dute sidecarra.

        —Adelak ez daki ezer, jakina!

        —Ez —Juanek mantarekin bildu ditu pieza guztiak—. Heuk be ez deutsok hire susmorik azaldu ezta?

        Ezetz egin dio buruaz, sidecarra, Adelak gasa urritu diolako, uzkerkada agoniotsuetan geratu zaienean parean.

        —Egunon —umoretsu esan du neskak, burukoa kentzean ile guztia aske—. Sasoiz ailegatu naiz ala zer?

        —Planetan kanbioa egon da. Ni ez noa barkuan —Jonek aginduz esan du, Adela bai, barkuan joango dela adieraziz.

        —Ene! —esan du neskak, eta zakutua hartuta zuhaztian harago joan da.

        —Ba, Doroteok arrazioa daukao ba —Jonek aldibereko ernegu eta eroapenez esan du—. Armakaz laguntzeko prest dagoenik ez da ja. Eta argi esateko kapaza danik be ez da, horregatik esan jeuskuek goizean dala, badakieelako guri dudea sartu, gero barkua izango ete dogun ala ez, eta alde egingo dogulako. Eta txarrera jarrita be, tartean nor izan den salatu.

        Onofre begira geratu zaio. Orduan Juanek, John Ingelesa izan zen Jonek, Luisen manta hartu eta zutitu egin da. Goi-goi altxa du, pisua neurtu guran legez. Hiru-lau bidarrez hola egin eta aidean jaurti du, itsasorantz.

        Xorrotx hotsa egin arte adi geratu dira biak, lagunaren burutada ergelkeria izan delakoan Onofre, urduri. Itsasoak irentsi duela ziur egin dienean hotsak, arnasa hartu dute.

        —Hi hoa barkuan nire partez —Jonek erabakitsu esan dio—. Andreagaz ez daukak zereginik. Adelagaz be ez arean, baina nork daki! Hemen geratzen bahaiz, ostera, izango dok nire barri.

        Beste ezertarako astirik gabe, Adela agertu da atzera ere gizonen artera. Erabat aldatu da beraren itxura. Alkandorari kara bereko gonak laguntzen dio orain, igel-praken ordez, belaunak hasten zaizkion horretaraino, eta boten ordez zapata beltzak ditu, zenbait ordu lehenago musukatu dizkion oinen edertasuna gogoraraziz Onofreri.

        Sidecarraren atzeko atetxoa zabaldu du Jonek, lagun biek elkarren begiradetan dihardutelako mutu, bera ere isilik. Ohartu direnerako ingeles-giltza atera eta arrautzaldea motorretik bereiztu du.

        —Ni ez noa barkuan —esan dio Adelari, beronek dakienez gero planen berri—. Eta esaiok Doroteo zoroari nere planaren erdia baino ez dala bete, eta horregatik sidecarraren erdia baino ez dala uretara joan. —Onofrek bere egonarritik urten ezinik ikusten du Jonen zeregina—. Agur!

        Sidecarraren arrautzaldeari bultza egin eta hantxe joan da, herren, zuhaitzen artean, basotxoaren hegirantz. Ailegatu baino lehen haitz baten aurka jota jausi da. Jon arrapaladan joan, oratu eta azken bultzada eman dio. Uretan zelan murgiltzen den begira geratu da, gero burua jaso eta itsasuntzi prozesioa ikusi du. Bandera frankisten ugaritasunak min eman dio. Lepoa beste alderantz bihurtu du. Han ikusi ditu Adela eta Onofre ezpainak bat eginik elkarren besartean. Ohartu eta atoan separatu dira.

        —Zuzen diabilk Doroteo hori, politikaren aldetik jokatu behar joagu lehenengo eta behin —beste bien parean izan denean besartea zabaldu die—. Ni banoa. Motorra errekisatuta geratzen da —Adelari besartean duelarik—, eta hi, hasi hadi lasai bizitzen.

        Iragan zaizkion beste lagunen hatsaren beroa igarri du Onofrek Jonen besarkadan. Korto, Anton, Ciclon, hurrengo batean Juan bera izango ote den, bularraldean gorapilo egin zaio zalantza eta begietan behera urtu zaio kasik mina.

        Jonek indartsu ekin dio motorra abiarazteko pedalari. Aborrots itzela egin du gero, gasa txarto neurtu duelako. Urritu eta betaurrekoak jantzi orduko Adelari egin dio hitz, lepoan ekarri duen zakutotik zorrotxo bat atereaz. Bolanderak dira.

        —Abisu-seinaleak, Adela. Botaizuez banan banan minutu erdiko tarteaz atrakalekurantz zoazten bitartean, ez bi leku berean.

        Buruaz irlako atrakelekuaren aldea erakutsi die, handik igarri baino egiten ez dena. Gero zuhaiztian gora abiatu da, errepiderantz.