1

Urte bi eman ditu Onofrek herritik kanpo, itsasoak hausten, eta etorri denean mundu zabaleko hotzak berarekin ekarri ditu. Aspaldiko neguetarik hotzena da 1952ko hau. Mara-mara etorri da zerua goitik behera, etenbarik eta astiro. Esku zuri leguna hedatu da denera, baita hondartzara eta irletara ere. Kaio zaharrenek herri barruetako kaleen aterpea bilatzen dute eta itsastxori berriek ez dakite besterik egiten haien buztanaren atzean ezkutatzen baino. Luisekin izan duen adiskidetasuna bera ere hormatu egin zaio Onofreri. Haragian barrurantz zulo egiten nabaritzen du hotza, hotz zorrotza, burdinezkoa. Anitak alde egin dio etxetik, halako atxakia ganorabakoa ipinita. «Bilboko etxean behar nabe, amama gaixorik dago eta». Berak ere ez du sinesten, Anitak, gezurra.

        Onofrek ez du kemenik izan halako zeozer esateko, «geratu zaitez» edo halakoren bat, edo aitortzeko, «beitu, haragiak min ematen deust eta goazen ohera». Ez da halakorik egin euren artean aspaldion. Horregatik dago orain ohean bakarrik eta bakardadean Onofre, bere soinaren neurriak neurtzen, logurari deika eta erantzuntzat kanpoan arin dabilen haizearen txistua aditzen.

        Hots egin dute atean eta marmarka altxatu da Onofre, «nor osti ote da ordu honetan, lupua lako gau honetan». Atera ailegatu orduko berriro egin dute hots, halako moduan non susmoa hartu duen gizonak. Une batez geldi geratu da, erne belarria, adi zentzumen guztiak, inori atea zabaldu aurretik seinaleren bat beharko balu edo, antzera. «Bat bakarra diagok hor, Onofre», bere artean esan eta giltza kendu dio ateari.

        Zirrikitu txiki bat baino ez eta haizeak gogortu egin dizkio oinak Onofreri. Behera begiratu du. Basoa etxe barruan izatea moduan ikusi du dena. Elur malutak han behean urtzen eta bekokian jo dion hats jelatua, beste mundukoren baten bisita begitandu zaio. Bisitariak «Onofre!» hutsa esan dio, birikietan hasten izan zaion ahotsaz eta hala deitua izan denak aspaldiko zeozeren oihartzunak aditu ditu hasieran. Besterik ez, oihartzunak baino. Oihartzunek lekua egin dute Onofreren orogailuan. «Karajo, karajo, ze karajo! Juan!», pozarren esan eta besartean hartu du bisitaria. Haizeak beraren errotik atera guran erabili du atea eta, barrura sartzeko eskatu dio aspaldiko lagunari.

        —Hiltzat, gerran hiltzat jo izan haugu denok —esan dio piztu eta sofan jesartzeko keinua egin dion era berean.

        —Patxarrik? —itaundu dio, boteila eskuetan duela ja.

        —Hoba ez! —erantzun du Juanek, jesarri orduko soingaineko astuna kendu bitartean. Ikaratu egin da Onofre. Lepoan zintzilik eskupeta itzela du lagunak.

        —Ez nok hil, Onofre. Makisan sartuta najagok, horrexegatik etorri nok hire etxera, laguntza behar joat.

        Makisa. Berba entzun baino ez eta basamortuko dunak ageri zaizkio larruazalean. Beldurra. Ez da oiloa Onofre, baina lumadunen artean baten antza badu, ez da oilarra hori. Somorrostron urpekari ingelesak itsasuntzi alemana hondora bota osteko afusilaketa etorri zaio burura. Ez da gomuta atsegina. Juani ostera halako lasaitasuna dario, bekainetan hasten zaion zerbait da. Bekainetan, bai, baso sarria du, udazkenekoa. Elurtzan isladaturiko eguzkiak ekarri ohi duen kolorearen eragina da. Hamar urte zaharrago, orduan ikusitako inork ere ez luke Juan hau ezagutuko orain, ezta ahotsean ere. Metrailaren isladak geratu zaizkio eztarrian.

        —Zer gura dok nik egitea ba? —pattarrez bero erraiak, berbetan hasi da Onofre.

        —Heure etxean egon gura joat, harik eta hemen enbarkazioren bat topatu eta Frantziara alde egin ahal izan arte.

        —Eta zelan arraio gura dok hemen geratu, kaguen zotz, ezagutzen bahaute neu be eroango najuek txapelokerrek.

        Isilik eta hankak luzeago, sofaren gorputz beroan barrurago sartu da makisa.

        —Ez diakiat Onofre, hi beti izan haiz buru onekoa eta, asmatuko dok zeozer.

        Eta halaxe izan da.

        Onofrek lehenago ondo beroturiko oheko kabiatxo bigunean geratu da Juan, harek kalera urten duen bitartean. Kaguenka eta arnasoska, abiadatxoa ekarri du Erdiko Kalea teilatuperik teilatupe igarotzean. Hamahirua. Aldabari danbadatxoa eragin dio. Badaki Onofrek treneko Martin makinisteak lo arina duena. Mesedea zor dio eta mesedearen truk mesedea eskatzera datorkio. Erraza da betetzen. Halaxe esan dio piztak begietatik kentzen atean ageri denari. «Martin, goizeon, Koixuaren errebueltan honantza hatorrenean ipinik palpalean makina; hamar segundu eta ipinik barriro abiada normalean». «Tira, halaxe egingo dot baina, ze kontu da hau halako orduetan». «Egik egin, bai? eta isilik gorde gero!».

        «Hau hotza» esaten eta atzamarrak hats-puzkadez berotzen sartu da Onofre etxean. Sofan jesarri eta lagunaren zurrungen altzoan geratu da, inonezean begiak, barruko galdarari eragiten. Halako batean zizpa luzeari erreparatu dio. Eskuetan tentuz hartu eta koltxoipean sartu du, oinen aldean. Juanek zurrunga luzea egin du koltxoia mugitzen nabaritu duenean. Besterik ez. Onofre begira geratu zaio, zutunik. Harik eta egunargiaren etorrera hurren igarri duen arte. Orduan iratzartu du Juan.

        —Jantzik traje hau —esan dio. Lagunak mututasunez bete du agindua.

        —Kanpora goaxak.

        —Nora?

        —Hi, trenera.

        —Trenera?

        —Bai. Bestela zelan osti ailegatu haiz ba gurera, trenean ez bada?

        —Eta fusila?

        —Hortxe koltxoiaren azpian gordeta; goazen arin.

        Juanek amen egin du. Onofrek bigarrenez egin du Erdiko Kalearen haranzkoa. Juanek lepoan eskupetaren falta nabaritu du, dudaz.

        Errepidean gora kilometro erdi egindakoan, ortuetara aldendu dira lagun biak. Han, beherantz egin dute.

        —Kontuz trajea zikindu barik, ez litzatekek normala izango hi Ingalaterratik etorri eta ipurdian basea ekartea.

        —Ingalaterratik?

        —Handixek, bai.

        Trenbideko tunelean sartu dira laster. Han, horma ezregularrean pikatxoiez zulaturiko sartunean ezkutaturik biak, plana azaldu dio Onofrek makisari.

        —Hi Ingalaterratik hator trenean, nire bisitan, ze elkarregaz ibili gintuan han ikasten, aditu dok? Zabal zabal bajatuko haiz geltokian eta ni han egongo nok, begira; mundu guztiaren aurrean egingo deuat berba, ingelesez, eta hik dakian apurra esango deustak, hello, good morning eta halakoak. —Trenaren txistu-adarrak isilarazi du Onofre. Tunelean sartu da laster suge ketsua. Burdinetan hamaika hanka baldarren hotsa errepikatu da, trak, trak, trak.

        —Ez diaukat maletarik eta zelan osti sinestuko juek Ingalaterratik natorrena ba?

        —Tren honek beronek bueltan etortzean, orduerdi barru edo, palpalean ipiniko jok makina. Orduan, igo hadi azken bagoian. Neuk konpondu joat maletearena be. —Onofrek alde egin du.

        Erraz izan du konponketa. Goizeko lehen trenaren ordurako geltokira agertu da, soingainekorik dotoreena jantzita. «Hi, Tomas, nire lagun bat diatorrek trenean, Ingalaterratik; maletak bihar edo helduko dozak eta, adi egon hadi mesedez». «Neure kontura, Onorfe». Euskaldun huts askok legez ez daki 'eferre' egiten geltokiko fardelari herrenak. Txistu luzea aditu da geltokian. Gero, keezko hage iluna, lurrun puzkadak,frenakadak eragindako kirrinka eta geldi trena. Han atzean agertu du burua, ikaraturik, Juanek. Ordu honetan ez dago karabinerorik. Berak ez daki. Eta beldurra doan banatzen da.

        Hello, hello, helloka urtu dira elkarren besoetan Onofre eta Juan, geltokian diren goiztiar apurren begirada durdituen aurrean. «Badakik, Tomas, honen maletak adi gero! Come on, John». Izen berria jarri dio lagunari.

        Izena euskarazkoaren berdina izanik, ez dute oztoporik izan mihiluzeek laster hedarazteko herrian bisitariaren etorrera. Areago, Onofrek eguerdiz Kasinora ekarri duenerako herri guztiak jakin du berria.

        —Hau da Ameriketako laguna, Onorfe? —zerbitzariak sutu egin du Onofre. Eskerrak laster ekarriko dion bermutak hoztuko diona amorrua.

        —Ederra herria —esan dio Juanek kanporantz begira.

        —Burutik hago ala? Hi ingelesa haiz, aditu dok? Ingelesa; esaiok kamareroari, karajo!

        —I'm not american, english —esan dio Juanek zerbitzariari bermutak mahaira ekarri dituenean. Bekainez galdetu gura izan dio Onofreri, «zer dio honek?». Merkanteko kapitainak ez dio erantzun. Txapeloker pareja agertu behar izan da Kasinora, betiko aperitibora, Onofrek bere azalpena egin dezan. «Hau nirekin ibili zuan nabegatzen gerra aurrean, pratiketan; Liverpoolekoa dok». Txapelokerrek aldibereko itzulpena eskatu dute. «Ingeles es», esan die zerbitzariak. «Que es inglés?».

        Ez dela ezergatik, baina badaezpada ere etorri berriaren paperak ikusi gurako lituzketela txapelokerrek, eta Onofrek, modu onean, Ingalaterran inork ez darabilela paperik aldean halako herri txikietan baina, tira, etxean dituela, eta eragozpenik ez badute arratsaldean kartetan egongo direla leku berean eta bertara etortzeko, erakutsiko diela lagunaren pasaportea. Juan txundituta dago. Onofrek, horrek du erraztasuna ba berbatarako. «Ustedes perdonen» eta «gú bái» barregarria esanda joan dira txapelokerrak. Leihoaz harantzago tantai ederrak ikusten dira talaian, haizeak makurrarazi eta gora eta gora eurak behin eta berriro. Haruntzago, itsaso itzela.

        —Ez diakiat ba zelan osti joango haizen, dagoan tenporalagaz —esan dio Onofrek lasai-lasai eta sutu egin da Juan.

        —Hireak bai potruak, pasaportea esan dok? —ahapeka—. Eta nondik atera behar dogu pasaporte ingelesa?

        —Egon hadi trankil, txo. —Eta ingelesez barra barra egiten hasi da Onofre. Juanek eutsi, ez du beste erremediorik izan. Noizean behin hitz pare bat lagunak eta gainerakoetan bere bakarreko berbaldian Onofre; Kasinoko parrokianoak zur eta lur denak.

        Bazkaria etxean egin dute, Kasinoan bertara ekartzeko aginduta. «Egunero be ez dok etorten norberaren lagunik handiena Ingalaterratik, ze koino, egun batekoagatik be, gabon zaharrean barriro San Silbestre», esan dio zerbitzariari jatekoa agintzean.

        —Bibote horrek kalte egiten deua —bekainak gorantz okertuz egin dio galde Juanek, arrain zopazko goilarakadaren bidea airean mozturik.

        —Jaik lasai, gauza bat erakutsi behar deuat. —Mahaitik altxatu eta bere logelara ostendu da Onofre. Laster itzuli da, eskuinean goian, besteak ikus dezan, halako liburutxua duelarik—. Heure pasaportea, John Huxley, Liverpooleko Queen Road 15ean bizi haizen gizon ezkondubakoa eta berrogeitabi urteko hori. —Garailearen pozaz utzi du liburutxo berdeska mahai gainean.

        Hurrengo egunak bere bizialdiko zoriontsuenak izan ditu Onofrek. Nongura azaldu izan da, laguna, John Ingelesa esaten diote ja herrian, beti alboan duela. Txapelokerrei eureei ere agur beroak egiten dizkiete Kasinoan pasaportea ikustera agertu ziren arratsaldetik aurrera. Egia, susmatuz begiratzen zioten Juani, argazkiko bera ote zen baina, tira, hamar urte igaro dira paper madarikatu hori egin zenerik eta, berdin-berdin ere ez dago, eta txapelokerrek, tira, bera Onofre pertsona fidagarria dela eta, baketan utzi zuten. Juanek, hala ere, ez zuen bakea egin bere barruan. Txapelokerretariko batek okerretara begiratu zuen. Eta «gú bái» esaten dioten guztietan halako irribarre kutsua hartzen dio agurrari. Onofrek berriz, zorionari zelan aurre egin ez dakielarik, hara eta hona beti Juan alboan, sekulako azalpenak egiten ingelesez. Makisak alde egin beharra izan zuen arte. Ingelesez benetan ondo dakien Genaro nabegatzetik etorri da eta trikimailua agerira ekartzeko zorian ibili da.

        «Genaro Jauna» esan dio Kasinoko zerbitzariak, «beti kexaz nogaz ingelesez egin ez daukola berorrek eta?; hara han ingelesa, John, Onorfegaz dagoana». Genarok zuzen jo du euron mahaira. «Goazen» esan dio ahapeka lagunari eta alde egin dute. Genaro aho bete hortz utzi dute, ingelesezko berba erdiak mamurtzen. Eta hortxe amaitu da Onofreren zorionaldia. Inork ere ez du jakingo bere ingelesezko autuetan, berbaldi luze amaitezin haietan, Kasinoan nahiz kalean, nor euregana etorri edo alboan igaro, horrexen gainean txakurrarenak eta bost esaten izan dituela, ingelesez, Onofrek. Bere bizitzaren aldeko mendekua egin du horretara, astiro, Jon Ingelesak herrian emandako hamabost egunetan inortxori ere barkatu ez diolarik. Eta Juanek bere ingeles apurrean zer dioen galdetu izan dion guztietan, beti behea jota bizi izan den garaile berriaren ume-zorionaz erantzuten izan dio, «Neure gauzak, John, neure gauzak».