Nola bizi giren

Hona artean idatziei begira, ematen du Soria, Puerto de Santa Maria eta Herrera de la Mancha direla batik bat presoen idatzien sorlekuak. Euskal presoak elkarrekin egon diren lekuetan, talde handiak elkartu direnean, bakarkako lanez gain lan kolektiboak egiteko dinamikak sortu izan dira. Horregatik ematen du beste inon baino eta inoiz baino gehiago idatzi izan zela euskal presoen kolektiboa multzo handitan zegoen urte haietan.

        Baina 1989az geroztiko sakabanaketa eta bakardade urteetan ere jarraitu dute idazten euskal presoek, bai Herreran eta Puerton, bai beste hainbat zulo ezkututan. Esango nuke inoiz baino gehiago idatzi dutela euskal presoek azken 18-20 urteotan, eta inoiz baino ugariago argitaratu direla lan horiek. Han eta hemen, liburuetan eta aldizkarietan, bertso, poema, ipuin eta narrazio asko legoke denak biltzen hasiz gero. Saiakerak eta iritzi artikuluak ere bai, egunkarietan-eta.

        Musika CDetan ere aurkitu daitezke presoen letrak. 1998an Iparraldeko preso sostengu komiteen koordinaketak bildu zituen preso batzuen poemak, beste zenbait herritarren letrekin batera musikatu eta Gaur olerkiak bihar presoak Euskal Herrirat! CDan kaleratzeko. Honela dio atari poemak:

                Noiz arte bakarrik

                noiz arte isilik?

                noiz arte urrundurik?

                Ba ote dakizu nola bizi giren?

        Nola bizi garen azaltzen saiatzeko idazten dugu batzuetan geure testigantza xumea, eta, musikarako edo tonuen jolaserako erritmoa txertatzen saiatzen bagara testigantza horri, sentimenduren baten kordela dardarazteko izango da. Ez al dira ba horretantxe ahalegintzen mundutar guztiak?

        Ilargipean datorren goizaldea erakutsi nahi digute Annick Lagadec-ek eta Carmen Gisasolak poema zati honetan:

                Karratu txiki batera mugatzen da

                goizalde ordinario honetako

                ilargiaren potentzia

                ohe ertzean jaiotzeste moztua luzatuz

                daramagu, egunero bizia.

        Idoia Lopez Riañok, berriz, amari begira du gogoa, antzina hartan Iparragirrek legez:

                Bai baleki negar egingo luke

                Negar egingo luke bai baleki.

                ...

                Baina negar eginen zenuke

                Zer besterik egin zenezake

                Negar eginen zenuke

                Ama non eta nola nabilen

                Baldin bazeneki

                Ama non eta nola nabilen

                Baldin bazeneki

                Bai baleki negar egingo luke

                Bai baleki negar egingo luke.

        Xabier Makazagak, ametsaren eta ihesaren olatuak dakartza bertsoen neurrira:

                Ametsen bidez ez da hain zaila

                espetxetik ihestea

                nahikoa baita irudimena

                erabiltzen ikastea

                herriko postal bati begira

                atsegin dut nik hastea

                edertasuna nigan atxiki

                eta begiak ixtea

                horrela zinez erraza baitzait

                zorionera iristea

                penak albora uztea

                esperantzari eustea

                Euskal Herrian laster batean

                gure burua ikustea

                denon artean lortu ondoren

                dispertsioa haustea.

        Alegiazko ihesak eta zinezko ametsak, minezko hesi eta horma artean mamitutakoak ia denak.