Gabriel Aresti (biografia)
Gabriel Aresti (biografia)
2000, biografia
256 orrialde
84-86766-07-9
azala: Garbiņe Ubeda
Angel Zelaieta
1940, Mallabia
 
Gabriel Aresti (biografia)
2000, biografia
256 orrialde
84-86766-07-9
aurkibidea

Aurkibidea

Amagoia alabari

Haritz landatua

Haurtzaro eta gaztaroa

Haritz haziaren ernetzea

"Aintza apurņoa"

Zorrotzako portuan

Meliz maitemintzen da

Ipuin mingots bat geroaren seinale

Euskaltzaindiko

Aurren bidearen bukaera

Haritz tantaia

La Concordia

EGIko militantzia

Euskara literarioaren kezka

Maldan Behera. 1959

Olerti-n eta Karmel-en

Luis Mitxelenaren oniritzia

Poetika klasikoa ala pertsonala?

Zorrotzatik Laudiora

Melirekin esposatzen da

Kritikariak Arestiren alde

Teatro-lanak eta kritika

Fraide ala iraultzaile?

Orixe saria. 1962

Euskararen batasuna. 1963

Basarri bertsolaria eskolatzen

Karlos Santamariarekin adiskide

Arrue eta Serna Arestiz mintzo

Harri eta Herri. 1964

Aresti dramaturgo

Alderdi Komunistaren aldizkaria

Teatro zale

Euskararen batasuna. 1964

Zenbait literatur komentario

Historia tristeago bat

Barrutiaren teatroa

Kriselu antzerki taldea

Txistularien artean

Lizardi saria. 1966

Bilbotik Eibarrera

Kreazio-lanaren eragina

Bladi Oterorekin

Euskal Harria. 1967

Soziolinguistika

Harizti mehaztua

Lan Deia-ren erasoaldia

Iparragirre saria. 1968

Euskararen batasuna. 1968

Euskararen batasuna. 1969

Kantariekin

Arestiren itzala

Kriselun editore

Bizitzaren kolpeak

Batasunaren Kutxa. 1970

Lur editoriala

Euskararen batasuna. 1970

Saiakerak

Harrizko Herri Hau. 1970-71

Laudatua

Deustuko unibertsitatean

Lexikografia

Euskararen batasuna. 1972-73

Ateak itxita

Gaixorik

Euskal Idazleen Elkartea

Luis Mitxelenarekin polemika

Oskorri-ren poeta. 1972-75

Gabonetako ikuskizuna

Torrealdairen inkesta

Asto-lasterrak

Ean

Aresti eta Begiarmen

Hiztegi Tipia. 1974-1975

Heriotza

Eranskina

In memoriam

Bibliografia

Gutunak

Erosi: 14,28
Ebook: 3,12

Aurkibidea

Amagoia alabari

Haritz landatua

Haurtzaro eta gaztaroa

Haritz haziaren ernetzea

"Aintza apurņoa"

Zorrotzako portuan

Meliz maitemintzen da

Ipuin mingots bat geroaren seinale

Euskaltzaindiko

Aurren bidearen bukaera

Haritz tantaia

La Concordia

EGIko militantzia

Euskara literarioaren kezka

Maldan Behera. 1959

Olerti-n eta Karmel-en

Luis Mitxelenaren oniritzia

Poetika klasikoa ala pertsonala?

Zorrotzatik Laudiora

Melirekin esposatzen da

Kritikariak Arestiren alde

Teatro-lanak eta kritika

Fraide ala iraultzaile?

Orixe saria. 1962

Euskararen batasuna. 1963

Basarri bertsolaria eskolatzen

Karlos Santamariarekin adiskide

Arrue eta Serna Arestiz mintzo

Harri eta Herri. 1964

Aresti dramaturgo

Alderdi Komunistaren aldizkaria

Teatro zale

Euskararen batasuna. 1964

Zenbait literatur komentario

Historia tristeago bat

Barrutiaren teatroa

Kriselu antzerki taldea

Txistularien artean

Lizardi saria. 1966

Bilbotik Eibarrera

Kreazio-lanaren eragina

Bladi Oterorekin

Euskal Harria. 1967

Soziolinguistika

Harizti mehaztua

Lan Deia-ren erasoaldia

Iparragirre saria. 1968

Euskararen batasuna. 1968

Euskararen batasuna. 1969

Kantariekin

Arestiren itzala

Kriselun editore

Bizitzaren kolpeak

Batasunaren Kutxa. 1970

Lur editoriala

Euskararen batasuna. 1970

Saiakerak

Harrizko Herri Hau. 1970-71

Laudatua

Deustuko unibertsitatean

Lexikografia

Euskararen batasuna. 1972-73

Ateak itxita

Gaixorik

Euskal Idazleen Elkartea

Luis Mitxelenarekin polemika

Oskorri-ren poeta. 1972-75

Gabonetako ikuskizuna

Torrealdairen inkesta

Asto-lasterrak

Ean

Aresti eta Begiarmen

Hiztegi Tipia. 1974-1975

Heriotza

Eranskina

In memoriam

Bibliografia

Gutunak

 

 

Euskararen batasuna. 1971

 

        San Martinen ustez, «Batasunaren Kutxak ez du izan behar zuen ainako harrera. Beharbada, gehiegi kargatu da kutxa, erraz irentsi ahal izateko. Hiztegiak berak ere orraztu bat hartuko luke» [410].

        Gorago Arestik «ezezkoa eman» bazuen ere, «orain konforme dagoela dio, eta bere laguntzarekin ere konta dezatela» diotso Lizundiari [411].

        Etxeparez maiatzaren 15ean idatzi duen artikulu poetikoaren barrenean, ohar hau zekarren Anaitasuna-k, Imanol Berriatuak erantsia, hurrean: «Euskaldun irakurle, Arestiren idazlan hau irakurri ondoren, ikus ezazu Larresororen Sustrai Bila, 118; eta kontura zaitez, euskararen etorkizunerako, Lapurdiko aditz sistemak duen abantailaz» [412]. K. Agirrek ere, ohar honekin jabetuz edo, «aditz erak oso ederrak eta, euskal aditz batua egiteko orduan, kontuan hartzeko dinak» dio, hurrengo ekainean.

        Xabier Amurizak Aldous Huxleyren Brave New World euskaratzen duenean, Batasunaren Kutxa-rekin bat egiten du: «Ahalik eta bortitzen esan nahi dudana zera da, alegia, batasuna erruki gabe aurrera eraman behar dela. Hauxe ere topiko gerta daiteke, baina niretzat guztiz konkretoa da bidea (...). Batasunaren Kutxa-n datorren aditza onartu dugunok ez ahal genuke honelako hiztegi bat ere koplarik gabe onartuko, han datorren euskal hiztegi bateratuaz batera?». Aditzaren korapiloa, baina, badaki zail samarra dena: «Inork aditzean galtzerik edukitzekotan, bizkaitarrok dadukagu. Hala ere, dudarik gabe eta ondo etorrita hartu dut, zeren askozaz lehenago baita niretzat "euskaldun" izatea, "bizkaidun" edo "gipuzkaldun" izatea baino» [413].

        Abuztuaren amaieran, Vicente Talón Ortizek (Arbak) El Correo Español-El Pueblo Vasco-n aditzera eman zuen «Behin Tauer-ek egin zuen zina (Euskaltzaindiak Arantzazun hartutako erabakiak beteko zituela; ikus Batasunaren Kutxa, bertan agertzen baita zinaren zinatzaileen artean) desegoki eta itsusiro apurtzen duela» [414]. Baina «orrialde hauetatik —salatzen zuen Gabrielek— atera nahi dut gure urrutiko lagunaren aldetan, Talón-ek El Correo Españoleko erdal orrialdeetatik dioskuna edo aditzera ematen daukuna, ez dugula sinesten».

        Xabier Kintanak «lapurtar aditz klasikoa (Leizarraga, Axular, Oihenarte, Etxeberri biak...) denetarik zoragarriena eta aberatsena dela esan beharra dago, eta, bestalde, oraintsu arte batasun eta tradiziorik iraunkorrena eduki duena» idazten duenean [415], Fernando Mendizabalek badaki «X. Kintana eta G. Aresti 20.000 hitzetako euskal hiztegi berri bat» prestatzen ari direna [416], Luis Mitxelenak «Gipuzkoako aditza hartu behar da oinarri, ezpairik gabe» [417] esan omen zuen, Patxi Altunak dioskunaren arabera.

        Euskara batuaren eztabaida hauek zirela eta, gutun asko aurkitu ditugu Gabriel Arestiren liburu eta paperen artean, batez ere Altuna, Mitxelena eta Txillardegirenak.

        Guztiok irakurrita «motorra» Gabriel Aresti izan zela, inor izatekotan, ikus daiteke. «Aresti se convierte en un auténtico motor de la unificación (...) él se convierte en el "motor" de la batasuna provocando fuertes choques ... además de preocupación, Aresti tenía un buen conocimiento lingüístico» [418]. Honen froga gisa, esan dezagun Baionan izenpetu zen dokumentua eta Eibarko Zina izenpetu zutenena Gabriel Arestik eduki dituela gordeta.

        Amaitzeko, idazleak, fetxarik gabe, Luis Mitxelenari bidaltzen dion karta bat irakurriko dugu. Egia esan, ez dakigu benetan bidali zionetz, paper artean aurkitu dugun honek, eskuz egina izateaz gainera, orijinalaren itxura duelako. Dena dela, ez du bat ere garrantzirik galtzen.

        Sr. D. Luis Mitxelena / Renteria / Querido amigo y maestro: / ¿Me permite robarle unos minutos de su valioso tiempo? Quiero hacerle unas pocas reflexiones sobre el asunto del verbo vasco.

        »Empiezo por el verbo guipuzcoano. Afirmo (acaso esté equivocado) que el tenido por verbo guipuzcoano, que en tantas gramáticas aparece como tal, es un ente artificial, producto de laboratorio, con los mismos derechos de legitimidad que el verbo vizcaíno de Arrandiaga y Cía. El que yo haya empleado flexiones como dizkiot no le da carta de naturaleza. A mi modo de ver sólo justifica el que he sido tan borrico como todos los demás. Ya que una tontería dicha por un millón de personas, sigue siendo una tontería. No tengo pruebas para demostrarle lo que afirmo, y quizá las tenga Ud. para desmentirme, pero mi fino instinto me impulsa a tal.

        »Por ejemplo le dije que dute no es guipuzcoano, que lo guipuzcoano son formas como due, dube, doe, etc. Me dice Ud. que sólo para Goierri y no para Beterri. Consulto Azkue (su verbo G) y de los 27 pueblos consultados sólo tres (Oiartzun, Ondarribia e Irun) constatan en forma natural dute, y ello porque son navarros. En los demás, sólo emplean dute para hablar en público y cuando quieren dar sensación de buen hablar. (Por aticismo dice Azkue). También me confirma que formas como dizkio no aparecen una sola vez en la literatura clásica guipuzcoana. En gran cantidad de pueblos han solucionado el difícil problema que áticamente han solucionado imitando al navarro deraut: derauxkit: dit: x, luego x = dizkit, por el sencillo procedimiento de no usar pluralizadores, ya que si bien el plural de dio es fácil en diotza, diozka, dizka, el de dit y digu es difícil. Desde luego todo ello tiene relación con que Axular, al emplear las flexiones guipuzcoanas de pasivo, solamente las emplea en tercera persona, y solamente en tercera persona singular.

        »Me parece mal que se emplee el verbo guipuzcoano como base del unificado por razones políticas y por razones literarias. Pero si me pareciera bien pediría que sea el verbo realmente guipuzcoano el que se adopte y no ese refrito tan lejano de la realidad. Creo que lo que ha ocurrido, o les ocurre a Uds. los guipuzcoanos, es que ven la paja en el ojo ajeno (el dautsa de B) y no ven la viga en el propio (el dizkio del G-ático). Por ello, si tuviera autoridad para ello, exigiría que para la fijación del verbo guipuzcoano se hiciera un profundo estudio de los clásicos G, y se comparara con las fichas que Azkue tuvo que hacer para la confección de su verbo G, y que estarán, digo, en la Academia.

        »Ahora le voy a explicar mis razones para que me parezca tan mal la adopción del verbo de G. Hasta ahora la única razón que me han dado es que es el dialecto central, pero alegar tal razón es como alegar que es lo que hablan los vascos más bigotudos o las neskas más tetudas. Por otra parte no es cierto que Guipúzcoa esté en el centro, aun geográficamente, ya que también limita con el mar, y yo no tengo noticia de que los peces hablen euskera. Y conste que tan estúpidas como le parecerán a Ud. las contra-razones que opongo, me parece a mí la razón que se alude.

        »Lo que sí creo es lo siguiente: José Luis y Ud. (igual que yo) están convencidos de que el mejor sistema verbal es el navarro -labortano clásico (Ax. y L.), pero por razón de que Uds. son guipuzcoanos, sin ninguna otra razón que la de un egoísmo regional quieren componer lo guipuzcoano (se me dirá que Azkue era vizcaíno pero yo le contestaré que Azkue no era literato y que sobre todo, era y fue siempre un gran carca (y lo quieren imponer (¡viva el centralismo!) como consecuencia del viejo adagio de que Guipúzcoa quiere jugar en Euzkadi el papel que en España ha jugado Castilla.

        »Razones por el navarro labortano: 1ª = Literaria; es el mejor verbo sin ningún lugar a dudas. 2ª = Política (y esto quizá sea querer ver demasiado lejos) = En realidad lo que hoy cuenta políticamente dentro del País Vasco es Guipúzcoa y Vizcaya. Lo demás no cuenta. En realidad no será más que un lastre para nuestra futura vida nacional. Y nos encontraremos con el terrible problema de la rivalidad entre G. y B., ya que Vizcaya con el tiempo no aceptará lo guipuzcoano (cuando se dé cuenta de que tiene mejor euskera) y nos encontraremos con que las futuras generaciones no gozarán del bien que supondrá el euskera único, si no suprimimos desde ahora la posibilidad de una rivalidad regional, con el juez de paz que supondrá la efectividad, flexibilidad y belleza del sistema verbal leizarragaxularriano.

        »Sin embargo, he dado mi palabra de que acataré la palabra de D. Luis Mitxelena, y a pesar de que creo que está equivocado, y como le doy el derecho a equivocarse, acepto su decisión, aunque no está basada en un estudio real de la lengua (es decir aceptando las formas áticas), y solamente le pediría que como formas secundarias, en lo que se refiere al dativo, en esta primera edición de Batasunaren Kutxa, autorice Ud. la inserción de las formas vizcainas y navarras, para dejar constancia de que, si bien se aceptan las G., quedan sujetas a revisión para un segundo plazo.

        »Atentamente le saluda / Gabriel. / P. S. ¿Se siente tentado por las cien mil del premio de los eladios?».

 

        [410] SAN MARTIN, J.: «1970eko euskal liburuei buruz» in id. III.15eko 2an.

        [411] Conf. EUSKERA (1972), XVII. 260.ean.

        [412] Conf. in ANAITASUNA (1971), VIII.15eko 9.ean.

        [413] AMURIZA, X.: «Aldous Huxleyren Brave New World nobelaren itzulpenari buruz» in id. VIII.30eko 6-7.etan.

        [414] ARESTIAR: «Nork dio gezurra» in id. IX.15eko 2an.

        [415] KINTANA, X.: «Aditzaren batasunaz» in ANAITASUNA (1971), IX.15eko 12.ean.

        [416] MENDIZABAL, F.: «Euskal hiztegirako zenbait pentsagarri» in id. XI.15eko 11n.

        [417] ALTUNA, P.: «Aditz batua» in ZERUKO ARGIA (1971) XI.7ko 12an.

        [418] Ik. IBARZABAL, E.: Koldo Mitxelena. Donostia, 1977. 169.ean. Ik., baita ere, HARITSCHELHAR, J.: «Baina nik, (hizkuntza larrekoa) nai haunat ere nornaikoa» in EGAN (1992), 7. eta j.