ALDAKERIA

        (maitezko ipuin mikatza)

 

 

               I

 

Leihoa. Kaiola, bertan.

Urrezko hariz          lotuta, pozik, txoria:

ez margo, ez eztarria:

ederrik gaixoa nekez ezertan...

 

     Itzalgarri mahatsondoa.

Ikusgai, berriz,          ibai, mendi, baso, zelai,

ta udaren urrea nonahi...

Bazuen zerk aska-zaletu gogoa!

 

     Mahaitiar zituen txolarre

bihurriak, maiz;          enarak aixkide, berriz;

ta irraka joan-etorriz,

iluntzeak dituen sorbeltzak ere.

 

     Txolarreak diotsona:

“Oi, ene lagun          gaixoa! Lotu gaberik,

heure mahai gizen bera nik!...

Oi, zein maite dudan askatasuna!...”.

 

     Enarak: “Ene laguna,

errukarri haiz;          ez baituk inon kabirik

ume laztanek beterik!...

Oi, zein maite dudan askatasuna!...”.

 

     Sorbeltzak: “Ez duk biguna

hire zoria;          begitu nazak, hemen-hor,

laster bai zabalak mozkor!...

Oi, zein maite dudan askatasuna!...”.

 

     Txoriak: “Ez zuen ele

maitekorrak, ez          hemendiko ikuskizunok...,

inork ez ezerk, lagunok,

ezin naute eginen askatu zale”.

 

                    * * *

 

     Leihora, bat-batean, nor?...

Eder-ametsik          ezinena, haragituta!

Neskatxak: “Hega”, dio, ta,

kaiola zabalduz: “Maiteñoa, hator...”.

 

     Haren begikun gozoa!...

Burni-tartetik          giltzape beltzean sartzen,

askatasun-egunaren

urratzea ez den bezalakoa...

 

     Txoriaren poz-ikara!...

Ur-ontzitxoan          murgildu ta astinduz gero,

maitetasunarren ero,

badoa dei dion aho gorrira.

 

     “Hega hadi, maiteñoa, arin,

niri biraka;          eskuaz bainago erne...

Lasterrago! Horrelaxe! Ene!

Ukaldia jaurti, ta atzitu ezin!”.

 

     “Gaiztoa! Geldirik! Hator...

Nirea haiz noizbait!          Laztan bat: orain bestea;

jan nahi haut, ene maitea...

Horra, gaurkoz, niri berrehun musu zor...”.

 

                    * * *

 

     Leiho gaineko enarari,

hona zein ohar          ziotson, ezin hobeak,

txolarre lotsagabeak,

bihurki eraginik begiari:

 

     “Ikus dun hori, laguna?...

Ez din, horratik,          horrexek jaso makala,

ederrez hain motza dala...”.

(Zozoak beleari..., dakiguna).

 

 

               II

 

Udara joan da.          Marduldu zaizkio mordoak

mahatsondoari. Behinola,

—hegari mozkorra— jo du kaiola

gazteenik hildako hostoak.

 

     Agur, enarok...          Ai, zuen kabi goxoa

berriz beterik deneko!...

Ai, zeinen luze zuen hurreneko

maitaldiaren beroa!...

 

     Egunak ihes,          ta goiz bat, zuriz jantzia,

dar-dar jaio zen... Negua.

Zertan hago, gogo minak puztua,

zer dela-ta itun, txoria?...

 

     Ohar, baina, non          datorren hire maitea!

Ene... zerk, ordea, zimur

eragin ezpainei?... Ene!... nork lapur

begien irribarrea?...

 

     Leiho-kaiolak          zabaldu ditu, bat-bana...

Sartu du Negua-k sudur

ospeldu-zorrotza. Txoria, beldur,

hega da maiteagana...

 

     Ai, haren esku,          laztankor iaz izana.

Lore-orria arantza bihur!...

Lehengoa daitekek, zakarki elur

pera egotzi hauena?

 

     Negargarria!          Leiho ostean itzalia

bizitz-bizitza huen garra!...

Hire eguzkiaren ilunabarra!...

Betiko hil argi guztia...

 

     Hega, bai, hega!          Oro zegok hotz, bai bakar;

oro, bai, ene!, zuria!...

Non jana, ta aterperik non, txoria,

bila arren adarrik adar?...

 

                    * * *

 

     Gose-nekeak          ahuldurik, elur gainean

etzan da; ta arin, geldiak

deituta, gogapen negargarriak

egotzi zaizkio taldean.

 

     Inoiz ikusi          duzue tximirrikarik,

hiltzeko jausitakoan,

xomorroek jana nola dagoen,

azkenak egin ezinik?

 

     Bero gozoa!          Jantoki alez betea!

Laztan eztiak goizean!...

Agur, agur!... Oi! Heriotza-aurrean,

etsipenaren nekea!

 

     Inoiz kabirik          egin gabeko gaixoa!

Elurretan, hor, txoria,

epelak ohatuta, hire kabia...

lehenen bai azkenengoa!...

 

                    * * *

 

     Elur ta elur:          elurra, etengabean:

iluntze beldurgarria!...

Astindu nahi... Hega nahi... Ai, txoria!,

elurra beti soinean!

 

                    * * *

 

     Aleak une,          dihardu, nagiz, Aldia-k

jalkitzen artaburua...

Agurea baita, dar-dar eskua,

logura, berriz, begiak...

 

                    * * *

 

     Hil nahi, ezin hil...          Gauaren azkengabea!

 

                    * * *

 

     Eguna?... Bai, nekezkoa;

ur-esnea baino motelagoa...

Eguna noizbait, ordea!

 

     Hil aurreko indar-          -hondarrak suspertu?... Behintzat,

txoria leihorantz doa,

mozkorki —halatsu udazken-hostoa—,

egun nekez jaioaz bat.

 

     Mokoz bai hegoz          otoikor astindu ditu

leiarki lausoz beteak...

Ai, behin ere ez balu zorigabeak

begiaz lainoa urratu!

 

     Margoz, bikaina;          eztarriz, abeslaria;

bigunki, barru gozoan,

zatarretsiaren kaiolatxoan,

lo dago beste txoria...

 

     Errukarria!          Behin eta berriz, alena!

Nondiko gezi zorrotza

bat-batez heldu zaik hegan, bihotza

josteko guztiz zuzena?...

 

                    * * *

 

     Leiho-harrian          jausi zen; lauso begiak,

zutiturik errotxoak:

behatzak bihurri, zabal hegoak,

harroturik hegakiak...

 

1925