Poz aldrebesa
19
Aldapan gora gidatu zituen Kennethek 24. kaletik zehar. Gero behera egin zuten Castro Theaterreraino. Art Deco estiloko eraikinaren aurrean jende samalda zegoen.
“Hi, Kenneth” agurtu zituen mutil bizardun lodikote batek. Besarkatu eta musu eman zioten ezpainetan elkarri. Axi zapuztu egin zuen Iruρean bezala izateak: gay mugimendu guztiak musuka aritzera kondenaturik al zeuden!? Zergatik musuak? Galdetu zion bere buruari, Joseba eta Kennethi galdetzera ezin ausarturik.
Kenneth haiengana itzuli zen.
“Some friends from Spain... ok... from the Basque Country”.
“Sorry?”.
“A part of Spain”.
“All right, Basque. I didn’t understand you”.
“Dereck” aurkeztu zuen bere burua. Txato bat balitz bezala musuka hastera zihoala, Josebak, Axiren mizkinkeriaz oharturik, eskua eskaini zion atzerritartasunaren aitzakiaz baliaturik. 7. kaleko US Health and Human Services Department-eko bulegoetara joatea zela asmoa. Rufusek errautsak eramango zituela, eta bildutakoak atzetik joango zirela. Asteleheneko Act Upeko bileran hori erabaki zela, Rufusek “Tomek hileta politikoa nahi izango zuela bota zuenean”. Bidenabarrean Rufus ere nahiko gaixorik zegoela gehitu zuen. Eztabaida izan zuten nora joan errautsak haizatzera, baina azkenean horixe erabaki omen zen, ez zen hala ere lekurik garrantzitsuena, baina...
Kenneth bilerara joan ez izanaz desenkusatu zen lana aitatuz eta Axi eta Joseba seinalatuz.
“Ez nuen gogorik” aitortu zien, Dereck beste aldera itzuli zenean.
Berrogeita hamar bat izanen ziren, gizonak asko, emakumeak hainbat; lesbianak ematen zuten batzuek, beste batzuek, ordea, emakume arrunt. Pentsatu ahala agertu zitzaion Txato —horren urruti— “arrunta” hitzarekin jolasean barre eta barre. “Arrunta” pentsatu zuen emakume batzuk eme ematen zutelako, gona, ile luze, makillaje eta guzti, eta Euskal Herriko lesbianez oso bestelako. Gizonek, aldiz, batzuek ez zuten gay ematen. Lauzpabost motorzale agertu zitzaizkion leatherrez jantzita. Kennethek, nonbait, bekainetan harridura keinua ikusirik, “Tom was into leather” laburtu zuen. Han 75. urte inguruan ezagutu zutela elkar, bera baino nagusiagoa zela, eta amorante egin zirela hasiera-hasieratik, istorio garrantzitsua izango ez zelako jakitun garai ederrak bota zituztela, algarak, azantzak eta pozak. Eta gerora naturaltasunez, mahaigaineratu gabe, amorante izateari utzi eta adiskide bilakatu zirela, batetik besterako zeharkaldia soilik bi gayk egin zezaketen moduan ibiliz; beno, bi gayk edo bi lesbianak, edozein modutan biren arteko istorioa eraikitzeko eredurik gabeko bik. Bi “queerrek” orduantxe esaten hasi ziren bezala.
“Queer?” galdetu zuen Axik, harriturik.
“Bai, your marika as long as I understood” bota zuen, Josebari baiezkoa eskatuz.
Josebak baiezkoa egin zion. “Bai, zu egon ez zinen jardunaldi haietan marika erabaki zen”.
“Eta Tom hau...” tentatu zuen Josebak, Kennethi jarraitzeko eskatuz.
Ezer ez. Horretan bukatu zela afera. Gero Tomek Rufus ezagutu zuela, potoa zeramana. Eta elkarrekin bizitzen jarri zirela harik eta 82-83. urteetan dena lehertzen hasi zen arte.
Market Streeten beherantz hasi zirenean —Rufus gidari jendearengandik pixka bat aurreratua— kandelak piztu zituzten batzuek. Gero pankarta zetorren: silence=death. Josebak irudia ikusi zuen lehendabiziko aldiaz akordatu zen, Txoko Landara lanera joan zen aldi hartan hondo beltza, hiruki arrosa, eta letra zuriz osaturiko irudia oso ahaltsua egin zitzaion. Gero, ikusiaren ikusiz, indarra galtzen joan zen, baina ziur aski jende arruntarendako —hortxe berriz ere izenondoa— oraindik ere kartel asaldagarria zen. Pankartak ezkerretan oihal gorri-berde bat zeraman itsatsirik, Quilt Project-erako oihala! harritu zitzaien Kenneth, Dereck bilatzen zuen bitartean. “Quilt Project!” seinalatu zion. Algara egin zuten eta barrezka hasi ziren biak ala biak ergel antzean. Hiesak jota hildako bakoitzeko zapi bat egin eta oihal erraldoi bat osatzen joatea zela Quilt Project delakoa. 88an Etxe Zuriaren aurrean paratu omen zituzten eta hildako guztien izenak esan. “Mourning” esan zien Kennethek. “How do you say mourning in Basque and Spanish?”. Axik eta Josebak elkarren artekoa bilatu zuten. “Dolua egin, estar de duelo” bota zuen Axik, “ez dago aditzik” esan zion gazteleraz. “Quilt project dolua egiteko modu bat da”, baina nazkatuta zeudela doluz, eta borroka egitea zutela helburu, laburtu zuen urruntasuna irudikarazten zuen tonuan. “Nekaturik nago” bota zuen gero etsi antzean. act up, fight back entzun zen. we love you tom! you, bastard! Batzuek, Kennethek haien artean, barre egin zuten.
silence is death, act up, fight back, fight aids egin zuen garrasi beste norbaitek, baina isiltzeko agindu zion jendeak.
“Isiltasuna” esan zien Kennethek.
Ez ulertuaren keinua egin zioten.
“We must remain quiet!”.
Axik pentsatu zuen kronika egin beharko balu jendearen seriotasuna azpimarratuko lukeela jende kopuru, itxura edo kandelen distiraren gainetik. Kennethek azaldu zien eztabaida izan zela Act Upeko azken bileran hileta isila izan behar ote zuen. Beste hileta batzuk ahaideek antolatu eta pribatuak zirenez, ez zegoela eztabaidarik, baina Tomek hileta politikoa nahi zuenez, uste izan zutela, “just a few, me among them”, haserrea eta anger-a erakusteko parada izan behar zuela, eta geroz, garrasiak beharrezkoak zirela, but there is no... anger... nola esaten da anger euskaraz?”.
“Errabia” erantzun zion Josebak.
“Haserrea ere esaten da” arrapostu egin zion Axik, Josebarenari puntua jartzera balihoa bezala.
“Never mind, there is no anger anymore. Just dispair...”. “Disdain” gehitu zuen gero. “But Rufusek...” dilindan utzi zuen esaldia. “People are dying. There is no cure. Nekaturik gaude”.
Eta orduan ohartu zen Joseba beharbada euskaldunen diskrezio malapartekoagatik, beharbada axolagabeziagatik, beharbada, dardara egin zioten hankek une batean, Axik hiesari egin nahi zion ez ikusiarengatik, beharbada kutsatzeko beldurragatik, ez ziotela Kennethi galdetu haren osasunari buruz, zeramatzaten hamar egunetan begiratu nahi ez zuten zulo beltz baten modukoa izan zela; nahiz eta gero larrua jotzeko orduan, beldurrak erabat desagertu; bereak behintzat, eta esango luke Axirenak ere bai. Eta Axik zuen errua, hiesarekiko, eta oro har edozein gaixotasunekiko beldurra bere maskulinitatearen arrakalatzat jotzen zuenez, nahiago zuen ez ikusiarena egitea.
Market Street un plazatik iragan ziren. Eraikin zuri beharko luketenak griskaraturik ageri ziren arratsaldearen argitara. Iluntzen hasi zuen. Kandelek eramaileen aurpegien atal irtenak argitzen zituzten besteak itzaletan utzirik. Hiletak ez zuen mundu honetakoa ematen. Axik, kazetaritza izpiritua akuilu, “who was that Tom” galdetu zion Kenneth pixka bat atzeratuarengana gorputza jiratuz.
“What, that?”.
“Tom, nor zen Tom?” bota zion, ezinegon arrastoak ahotsean, beharbada, deseroso zitzaion gaiaz galdetzera ausartu eta eragozpenak ageri zirelako.
Kennethek adiskidea zela berritu zuen. “What else?” ahoskatu zion bere buruari desgogora. Josebari iruditu zitzaion ez zuela horretaz mintzatu nahi, galderak hazka egiten zuela zaurian.
“Nahi ez baduzu ez esan” bota zion Axik, boikoteatzen ari zela pentsa zezakeelakoaz ezaxola.
Zer esan ez zekiela gelditu zen une batean. Festak antolatzeko enpresa txiki bat zuela; ama kolonbiarra; hamabi bat urte egin zituztela elkarrekin; 86. urtearen bukaera arte —urtebete pasa— itxoin zuela testa egitera joateko; “Zertarako” esaten omen zuen, “jakin nahi dut fucking birus hori badudan ala ez, ez dago sendabiderik eta”; Rufusek konbentzitu zuela. “I still remember the day they told me”; afaltzera gonbidatu zutela Castroko Liberty Streeteko etxe dotorera —“as long as I was younger I was staying in a less, let’s say, wealthy apartment”— eta irribarre batekin esan ziola Tomek Rufusen begiradapean, “we are going to die” eta gero gehitu zuela etxetik zekien gaztelera kolonbiarrean: “Vamos a morir, amigo, we are positive”, seguru zegoen, aurretik prestaturiko hitz jokoa baliatuz, Tom horrelakoa baitzen, fag tipikoa, nortasuna espantu hiperbolikoan —zeina norberaren gaineko ironia baitzen— oinarriturik zuen. Ez zuen ulertu, nahiz eta behin baino gehiagotan entzun “I am positive” hori, zeinak gibduna naiz, erabat seguru nago eta baikorra naiz esan nahi zuen, ez baitzitzaion otutzen zer baikortasun zuen gibduna izateak. Rukula entsalada jaten ari ziren. Artean gogoan zuen landarearen zapore metaliko antzekoa eta mantel morearen gainean bigarrengo zituzten burritoak. Koilara-sardexken txintxina entzun zen. Ez ziela sinetsi gehitu zuen Kennethek. Eta barre egin zuela, eta ergela sentitu zela. Axi adi-adi zegoela ohartu zen Joseba, bere baitan une hura ezin irudikaturik. Jendea gaixotzen ari zela haien inguruan, “euliak bezala hasi ziren erortzen”. Eta S.F.n leunago izan arren, gay community-a handia baitzen, hedabide, jende arrunt eta gobernutik eraso homofoboak izugarriak ziren praktikan homosexualitatea eta hiesa berdinduz. “They tried to pass Laroche bill”, hiesdunak berrogeialdian jartzeko; saunak itxi zituzten; politiko federalak haien kontra hasi omen ziren bizi desordenatua zeramatelakoan. Dreadful. Ez zegoela sendatzeko esperantzarik, baina aldi berean bazegoela elkartasun handia, orain ez bezala, “there is no hope”, ezta elkartasunik ere. Hiletak eta kandelekin egiten zirela —gaubeilak— eta gero hasi zirela dolua errabia bihurtzen. Act Up sortu zen garaian.
Josebak harantzaxeagoko mutil bati erreparatu zion, koadrozko alkandoraren pean Kennethek bezala giharrak oso garaturik bazituen ere, aurpegia zimeldua ageri zitzaion, eritasun larri eta luze baten ondorengo aztarna urrunak nabari zitzaizkion, bisaiaren berezko ezaugarri; eri ez, baina eri izandakoa betiko.
Dereck hurbildu zitzaien barrezka. “I hate the fucking quilt too is written behind”. Barre egin zuten biek. we love you tom egin zuen garrasi Dereckek.
Neska gazte ile motz bat hurbildu zitzaien gero. Lesbiana behar zuela pentsatu zuen Josebak itxurak baino areago egoerak behartuta, izan ere, Lekunberriko nesken antzera jantzita bazihoan ere —kamiseta handia, larruzko kazadora kremaileraduna, margorik ez, galtza beltzak, zapata bajuak— haiek ez ziren lesbianak, baizik eta emakume “liberatuak” edo.
“You old bastard!”.
Eta Kennethen lepotik zintzilikatu zen. Kennethek musu eman zion ezpainetan eta besarkaturik jarraitu zuten une batean.
Aurkezpenak egin zituen: “Fran. Joseba, Axi”.
Franen begietan iragan zen distira eta ezpainetako keinu ia nabariezin batez, haien artean zerabiltena bazekiela ohartu zenean, halako zirri bat egin zitzaion Axiri sabeletik hankarterakoan. Kennethi eskua sorbaldan paratzean berotasunak gora egin zion. Deltoide ederra zuen, berea ez bezalakoa. Franek, haien arteko intimitateaz oharturik, atzera egin zuen. Haiek, ordea, pentsatu zuen Josebak gertatzen ari zena konprenitu baino areago sentituz, bi ziren orain, Axi eta Kenneth. Zergatik kostatzen zitzaion horrenbeste partekatzea Axiri, ezin zuen beste besoa bere gainera ere bota? Jeloskor sentitu zen bigarren aldiz S.F.n zegoenetik. Bere buruari galdetu zion berdin sentitu ote zen Axi eta berdin sentitu ote zen Kenneth.
Fran Act Up/San Franciscon zerabiltenaren gainean hasi zitzaion Kennethi besotik helduta. Emakumea eta hiesaren artekoak, saio klinikoetan emakumeak onartzeko kanpaina abiaraziko zutela Act Up Now-rekin batera, eta haiek ere ari zirela Act Up/Golden Gaten bezala tratamenduari erreparatzen, eta azken boladan ez zela asko egon Tomekin, eta ea zer moduz zegoen Rufus, eta...
Kennethek irribarrea makurtu zion, esatera ausartzen ez zenaren ordezko-edo. Gero, desenkusa moduan, buruko ilea nahasi zion eskuarekin, eta besoa sorbaldatik botarik “I am just sad” egin zion arrapostu. “Sad” laburtu zuen gero. Fran isildu egin zen, eta Joseba ohartu zen Kennethen egoeraz, azkeneko egunetan izandako algaren azpian sumatzen zuen joran behartu hari, benetakoa izanagatik, zalantzaren dardara nabari zitzaion, zerion poza, ez zekien nola esan, mututua balego bezala, edo gorra, edo dorpea, edo besterik gabe, desegokia, aldrebesa zela. Axiri begiratu zion entenditu zuena partekatzeko baina Axi hiletari so zihoan, begiak eskanerrak bezala dena artxibatzen. Jantziak; batzuen mehetasuna, matrailezurrei itsatsitako haragia, haragirik ezean begi handiegiak, handiegiagatik eta gertatzen ari zitzaienarengatik harri eginik ziruditenak; beste batzuen itxura osasuntsua, oldarra.
3. kalera jiraturik berehala agertu zitzaien iluntzeko argitara bloke osoa hartzen zuen eraikin zurixka: estilo neoklasiko amerikarra, fatxadako harberak lerro horizontalak egiten zituen. Beheko leiho handiek puntu erdiko arkuak zituzten, lerroak eginez arkuarekiko perpendikularki. Goiko leihoak karratuak ziren. Eraikinak, handiegia izan gabe nagusitasuna adierazten zuen, areago ilundu ahala itzal baten eitea ari baitzen hartzen, ertzen muga lausotuek irmotasuna areagotzen ziotela. Lasaiago zihoazen orain, trafikoa ez baitzen Market Streeten bezainbestekoa. Atarira ailegatu zirenean erdi puntuko arkuaren barnean enmarkaturiko dintelari erreparatu zion Axik. Kronika batean ondo geldituko zen eraikinaren erraldoitasuna —ez zen egia baina kronikari kontrastea eta sinesgarritasuna emango lioke Goliat eta David efektua azpimarratzeko— eta manifestarien kopuru txiki xamarra. Ateari bizkarra emanez paratu ziren Rufus eta segizioko hasierakoak. silence=dead zioen pankartak. Ezkerretara quilt-a zegoen, lehen Dereckek aipaturiko leloa, I hate the fucking quilt too, irudikatu zuen Josebak oihalaren ifrentzuan.
“Hori”, seinalatu zien Kennethek, “Avran Filkenstein da, silence=death sortu zuena”.
Baiezkoa egin zioten inpentsan, Rufusen eta gertatzera zihoanaren erraldoitasunak arreta eman baitzien. Josebari bururatu zitzaionean Kennethek ez zuela ematen oso hunkitua, arreta segizioaren burutik aldendu eta zeharka aztertzen hasi zen. Hunkitzearen araberakoa baldin bazen Tomekiko adiskidantza, ez ziren horren adiskide. Pentsatu ahala damutu zitzaion. Segur aski —eta hori pentsatzean askotan gertatu zitzaion moduan bere buruaren usteko iruditu zitzaion bere burua— dolua egina izango zuen, adio esana Tomi, negarrak urtuak, eta aurrean zuen hura azken muturra, gorputz bati adio esateko modua baino ez zen izango. Dolu erdia, erdi dolua, doluaren azken hondarrak.
“Tom was gone about a year ago. Europatik etorri nintzenean”.
adcez (Aids dementia complex) hil zela; Euskal Herritik etorri zenerako Tomek arazoak zituela mugitzeko, oroimena galtzen hasi zela, jendea ez zuela ezagutzen, orduak ematen zituela txoritegietan, batzuetan balantzaka. “Oso latza” laburtu zuen, Joseba izenondoaren egokitasunaz zurtuta utziz.
“Latza: tough” bota zuen Josebak, ergel sentitzearekin batera Axiren arreta segizio burutik aldenaraziz. Pentsatu zuen magikoa zela, egiten zituen laburpen ergel haietako bat bota ahala bertan zegoen Axi, inkisizio begirada gainean, baina oraingoan, Axik ez zuen ezer esan, Josebak esandakoa aditu bai baina testuinguruan jartzeko gauza izan ez zelako.
“Hiesak eragindako eromen modu batez hil omen da Tom”.
“Niri horrelako zerbait gertatzen bazait, hil nazazu. Nazazue” atera zitzaion Axiri.
“We have gone through too much”. Eta beteta zegoela, ezin zuela horrelako gehiago jasan.
Franek sorbaldatik heldu zion, Kennethen dolu tonuaren kontsolagarri.
Rufusek paper bat atera zuen poltsikotik eta ezer esan gabe zera irakurtzen hasi zen: “Living with aids is living through... Hiesarekin bizitzea lubakietan daudenendako bakarrik gertatzen ari den guda batean egotea bezala da. Bonba bat lehertzen den aldiro, ingurura begiratu eta beste lagunen bat galdu duzula ohartzen zara. Baina inor gehiago ez da ohartzen —ez zaie haiei gertatzen ari— eta hortxe dabiltza kalean gu lokamuts batean gabiltzan bitartean. Zuk bakarrik entzun ditzakezu hiltzen ari den jendearen garrasiak eta laguntza eskaerak... guda garaia baino makurragoa da, guda garaian jendea partekaturiko esperientzian baturik dagoelako. Honek, aldiz, ez gaitu batzen, banantzen baizik: hiesdunak eta horien alde borrokan ari direnak besteengandik, hiesik ez daukatenengandik”.
“Vito Ruso” ahoskatu zuen Kennethek hortz artean.
“Vito Ruso” esan zuen Rufusek ozenki, burua altxatuz jendeari begiratuz.
act up! fight back! fight aids!; act up! fight back! fight aids!; act up! fight back! fight aids! Jendea gero eta ozenago hasi zen garrasika. Aurpegiek gero eta haserreago ematen zuten, azantzek beraiek haien errabia laxarazi balute bezala. Josebak pentsatu zuen azantzek aterpe antzeko bat osatu zutela, atzean zituzten kale, trafiko, jende eta begiradetatik gordetzen zituen babes moduko bat.
Kenneth ere hasi zen haiekin batera garrasika. Aurpegi etsia mudaturik, errabiak hartua ematen zuen, hondoan ageri zuen tristura antzeko hura, zeinaz, Joseba seguru zegoen, Axi ez baitzen jabetu ere egin, aienaturik. Axik keinuei erreparatu zien, bakarra zegoen, Euskal Herrian ez bezala, ezker besoa altxaturik, zeruari egiten zioten garrasi batzuek, besteek erdi puntuko arkuan bildutako ate buru neoklasikoari. act up! fight aids!
Horrelako asko egongo ziren azken urteetan hemen. Hiletak, segizioak edo manifestazioak, ez zuen jakin nola deitu. Eta horrelako askotara etorria izanen zen Kenneth. Bat-batean Axiri huts-hutsean agertu zitzaion Kenneth, gauzak gutxitan agertzen diren moduan, hustasunean eta osotasunean eta sakontasunean, eta brausteko batez ulertu zuen haren min guztia, haren hiltzeko beldurra, haren gaixotzeko laborria, haren desesperazioa, eta desesperaziotik eraikitako haserrea. Horregatik ez zuen nahi izan Euskal Herrian hiesaz mintzatu, ihesean zebilelakoz eta seguru aski ahantzi egin nahi zuelakoz. Hanka puntetan garunaren hondo-hondotik iragan zitzaion erru apurrari ez erreparatuarena eginik, erabateko ulermenak, eta mundua analisiaren bidez beharrean eginaren oldeaz interpretatzeko joerak eragotzi zion orain arte —Joseba zeukan orain buruan baina eragozpen modura— Kennethen bizitzaren, nola esango zuen, eitea, norabidea, mapa... kronika, erabaki zuen, entenditu ez izanaz bere buruari kargu hartzea. Kennethi begiratu zion. Franekin sorbaldatik loturik zegoen, garrasika. act up! fight back! Indar oldar batek hartu zuen hura ere, eta garrasika hasi zen, Josebaren militante senaren harridurarako. Ze ostia! act up! fight back! Bizkarra ukitu zion, giharrak nabaritu zizkion kazadora bakeroa jaso eta kamisetaren gainetik lehendabiziko aldiz ukitu balu bezala. Bat-batean enbarazu egiten zion Franen besoak bere besoaren ondoan, ez zuen emakume beso hura bere besotik hurbil nabaritu nahi, baina batez ere, berak bakarrik sentitu nahi zuen Kennethen bizkarreko giharren gogortasun leuna. Eskua ipurdi hasierako errekara jaitsi zuen, eta koxisa laztandu zion, Kennethekiko konexioa nabari zuela. Bazekien hura ere oharturik zegoela, erpurua errekatik behera jaitsi eta ipurmasailen guritasunean barna uzki zuloa laztandu zion. Kennethek ez nabarituarena eginagatik, bazekien bazekiela. Fran eta Kenneth garrasika ari ziren. Joseba hurbildu eta besoa sorbaldara bota zionean ez zitzaion gustatu eta Kennethenganako bizkar jiratze nabariezina egin zuen. Zertara zetorren Joseba!? Eta orduan ohartu zen berarendako bakarrik desio zuela Kenneth, galaraziko zuen inor gabe.
Joseba mindu egin zen bigarren aldiz Axiri partekatzea kostatzen zitzaiolakoz, Kennethekin ari zenean ez zuelako bera bilatzen, berak egiten zuen moduan. “Beno... hik ere...”, eta coflheek antolaturiko jardunaldi haietan Kennethen ipurdi errekaren gantz usaina egin zitzaion, gertatu zen garaitik eta lekutik horren urrun.
Avran Filkenstein hasi zen mintzatzen. Gobernuak hamar urte eman zituela hiesaren krisiari kara eman gabe, orduan hasi zela, baina ez zela nahikoa, borrokan segitu behar zutela, eta, oraindik, eskuinak homofobia hedatzen segitzen zuela, eta bazekiela desesperazioa zabaltzen ari zela, batez ere gib-positiboen artean, baina eutsi egin behar zitzaiola. “I rather prefer to keep my friendship with Tom Macleran to me, if you don’t mind”.
Jendearen artetik danbor baten kolpea entzun zen. Rufus US Health and Human Services Department-aren eraikin ilunera hurbildu zen eta eskailerak igo zituen. Kale argien fokuak eta kandelen argiak baino ez zituzten ikusten bildutakoek atzeko trafiko eta zaratei ezaxola. Eskuan zeraman potoa ireki eta errautsak bota zituen kristal eta egurrezko atearen kontra. Atean behera egin zuten lurreraino errautsetako batzuek, kristalezko kuarteroien egurrezko markoetan gelditu ziren besteak. Eta halako batean Lekunberrin horren maite zituzten mexikar corrido baten musika hasi zen. Gitarra, soinua eta danborra.
Este es el amor, amor
el amor que me divierte.
Cuando estoy en la parranda
no me acuerdo de la muerte.
Ez zen corrido bat baizik eta karibeko musika horietako bat. Ez luke jakinen nongoa. Eta halako batean ergela iruditu zitzaion bere burua. Jakina, Kolonbiakoa, Tomek ama Kolonbiakoa baitzuen.
Por arri corre el agua,
por debajo piedrecita
desde lejos se conoce
la mujer que es seρorita.
Este es el amor, amor
el amor maldito sea
el amor tiene la culpa
que yo en trabajo me vea.
La quisiera conseguir
pa ponerle una querella
la muerte me busca a mν
yo le tengo miedo a ella.
Este es el amor, amor
el amor que me divierte.
Cuando estoy en la parranda
no me acuerdo de la muerte.
Kennethek ez zuen Rufus eta Tomen etxeko hileta ondoko bilera-festara joan nahi izan. “I can’t stand another good-bye party anymore. Let’s go home. We can try some pizza from downstairs”.
Baiezkoa egin zioten Fran, Axi eta Josebak. Abiatzera zihoazela Dereck batu zitzaien. Etxera zihoazela argitu zion Kennethek, pizza batzuk jatera, ezin zuela festara joan, ezin zuela. Dereckek baiezkoa egin zion buruarekin. “Do you want to join us?”. “Wait a minute”.
Dereck Rufusenganaino gerturatu eta besarkatu egin zuen. Rufusek burua altxatzean Kenneth ikusi eta eskua jaso zuen, eta gero elkar ikusiko zutelako keinua egin zioten. Kennethek buruari ezetz eragin zion. Eta beranduago zioen keinuarekin erantzun zion. Rufusek ulertu zuela egin zion arrapostu irribarre batez.
“Let`s take Folsom. I want to show them the leather area”.
Eta Folsomen gora egin zuten Castroz gainera gaytasunaren —gaytasun leatherraren hasiera tokia, hain zuzen— eremu kolonizatu litzatekeen hartan gora.
“Here is Folsom Street” esan zuen Dereckek. Leatherrek eta fetitxistek festa bat egiten zutela. Hemen ibiltzen zela Foucault batzuetan, “it is said”.
Elkarri so egin zioten Foucault nor zen jakin ez, eta errudun sentitu beharko liratekeen galdezka. Kenneth ohartu eta “Foucault the french philosopher. He was gay. And he died of the disease”.
Dereckek “The disease is aids, of course” bota zuen hoztasunez.
Axik eta Josebak Kenneth atzean gelditzen nabaritu zuten. Eta gero zizaka hasi zen Derecken kontra, “Of course, the disease is aids”, eta bularra harroturik erronka egin zion esateko zer esan nahi zuen harekin, jakina hiesa zela gaixotasuna, berak ongi zekien, baina nazkaturik zegoela horrenbeste gaixotasunekin, horrenbeste heriotzarekin, ez hartzeko hari kargurik... “because you even are” eta gelditu egin zen.
“Boys, boys” egin zuen bitarteko Franek. “Come on, make amends, please”. Bostak Folsomen zeuden gelditurik, hamabigarren kalearen parean. “Come boys!”.
Herabe hurbildu ziren bata bestearen ondora. Eta besarkatu egin ziren. Josebari arraroa egin zitzaion, ez zuen jakingo zer esaten, baina eztabaida hori gehiagotan izan zutelako adakera izan zuen; tonuagatik, edo Franek Kenneth azantzaka hasi zenean egindako keinuagatik. Halaxe agindu zion senak, bere ustez horren garatua zuenak. Besarkatzeko moduan, ez zekien, adiskidetzeak horren azkar egin izanak, ez zekien...
Etxe ingurura ailegatzen ari zirenean, ezkerretara hartu zuten, 21ean. Zortzi bat kantxa izango ziren, bata bestearen ondotik, denak hesiturik. Kantxez harantzago ume jolastoki bat, txirristak arrosakara ageri ziren kalefokuen argitara; banakako etxeak ziren, bizpahiru pisutakoak, apartamentutan bananduak, seguru aski. Aurrera egin zuten, Valencia kaleraino. Eta han, ia etxe azpian, atari batetik desagertu zen Kenneth. Zain egon ziren, deseroso, Dereck eta Franekin. Axik pentsatu zuen Euskal Herrian ez zirela kalean egongo, egonean, elkarri ezer esan gabe, ezezagunak izatea oraindik zailago eginez.
Kenneth pizza batzuekin jaitsi zen.
“But we were going to buy!” bota zuen Josebak.
Keinu faun batez uxatu zuen Kennethek pizzak pagatzearena. 326621. zenbakia. Etxera igo ziren. Aurreko fatxadako lore margotuak igarri baino ezin ziren egin. “Alde horretatik”, pentsatu zuen Josebak, “salbazio gutxi”.
Zerbait arraroa nabari zen giroan, halako tentsio askatu gabeko bat, kirrinka egiten zuen zerbait zarata temati baten moduan. Axi ere arraro ikusi zuen, eta atezuan paratu zen, hark ironikoki esango lukeen moduan, “Bere sen emearen espera”. Zerbait gertatzear zegoen, beharbada, Derecken eta Kennethen haserre aparraldi harengatik edo... kostatu egin zitzaion gogoetan aurrera egitea.
Axi non zebilen ez zekielakoz.
Nabaria zen bai Dereckek bai Franek bazutela gauzak non ziren eta nola jarri adierazten zuen ezagutza, di-da batean —Kenneth komunean zegoen bitartean— atondu baitzuten mahaia.
“Speedy people” egin zuen irribarre Kennethek, egongela-sukaldean sartu zenean.
Mantel loreduna fatxada loredunaren isla zela pentsatu zuen Josebak, eguna luzatzeko ahalegina, nahiz eta susmatu ondoan zituenek egun hura bukatzeko gogoa izan, bazutela. Pizza jatera eseri ziren. Axiri ez zitzaizkion beste munduko ezer iruditu, ez, behintzat, jatetxe beharrean leku berezi batean erosiak izateko.
“Sorry Dereck... I can't take it anymore. I think that if somebody else dies I’ll go crazy”.
Dereckek besarkatu egin zuen. Eta gero Fran lotu zitzaien, eta horrela egon ziren tarte batean; Axi eta Joseba, gonbidatu gabeko ikuskizun intimoegia ikustera beharturikoen lotsak harturik, fatxada loredunaren kontsolamendua bilatu eta erdietsi ezinik.
Besarkadaren ondoren animatuago ziruditen, zerbaiti mugarria paratu eta hesitu izan balute bezala. Ematen zuen mina hor zegoela baina bezaturik, animalia etxekotu baten moduan. Gabriel Arestiren infernurik ez dagoelako hartaz akordatu zen Axi, erreportaje baterako ikasi zuen esaldia ekarriz. Gabriel Aresti, Bilbo. Herrimin apur batek hartu zuen.
Orduantxe ohartu zen Axi, kronika batean zehaztasuna agindu, bazela zerbait berezia Franen gainean, nahiz eta lesbiana bat eman —herri edo baserriko emakume arrunta esango luke— bazegoela gakoan sartzen ez zen zerbait bere emakume izatearekiko, beharbada, belusezko ahots tonuaren sakontasuna, edo keinuetan halako berezko —Txato eta Joseba entzun zituen barrezka— artasun bat; ez zuen, ordea, izenik jarri ahal izan, izendatzekoa urrutiegi zegoelakoz eskura zituen izenetatik.
“I am a female to male” bota zion Franek, gogoeta irakurri balio bezala.
Axiri bere buruaren zorroztasunaz zoriontzea galarazi egin zion aitorpenak, ez baitzuen ulertzen norbera nor zen eta zertan zen aritu behar hura. Kristo guztiak “mundu honetan” —Josebarengandik hasi, Kennethengandik pasa eta Txatoganaino— aitortu behar zuen zerbait zela: edo gay; edo marika; edo emakumetik gizonerako bidean doan... hitzaren bila aritu zen... gizona, azaldu zion bere buruari; edo hiesa duela; edo...
“Kontua da” gehitu zuen Kennethek haiendako, “Act Up bitan banandu zela duela bi urte-edo, eta handik aurrera batzuk tratamenduaz kezkatzen hasi zirela eta besteak, the rebels, hiesaren inguruan sortu ziren arazo sozialez”.
“And you and me were divided” bukatu zuen Dereckek.
“I am tired of beeing sick and of knowing I am going to die!”.
Harria bezala erori zen baieztapena.
“Beste aitorpen bat. Hildakoena oraingoan” pentsatu zuen Axik, lehengoko haserrea hedatzen zitzaiola.
“Drugs into the bodies. There will be a cure. You will see!”.
Axi damutu egin zen haserreaz eta berriz ere Kenneth agertu zitzaion bere hustasunean, deslai, hiltzear. Besarkatu egingo luke baina ez ausartzeaz gainera, deseroso sentituko litzateke, euskalduntasunetik hara beharturiko izaki baten modura.
Komunera altxatu zen, nahigabean bezala Kennethi sorbalda ukitzen ziola. Duda egin zuen, hala ere, hura ohartu ote zen. Bazen zerbait bere baitan, oso ongi nondik zetorren ez zekien poz orokor bat, gauzen formak zorroztu eta koloreak biziagotu egiten zituen oldar baten moduko bat.
Kennethek ezin zuen orain hil. Ez zuen hori pentsatu ere egin behar. Han zegoen bera... Ez zuen nahi izan aurrera egin. Komuneko azulejo nabarrei erreparatu zien txiza egiten zuen bitartean. Horrela dekoratu beharko lukete Iruρeko pisua, baina alokaturik zutenez... Ez zuen argi Josebarekin pisu bat erosi nahi ote zuen, hark behin baino gehiagotan eskatu bezala. Urruti egin zitzaion bere orduko bizitza, Iruρea, etbko berriak, Bilbo bera ere. Bilbo. Pentsamendua laztandu zuen txakur baten modura.
Egongela-sukaldera itzuli zenean Kenneth eta Joseba ehgamen izandako eztabaida laburtzen ari zitzaizkien beste biei, haiek Act Upen izandako eztabaida bera zela erantzuten zuten bitartean. Franek transexualitateari buruz galdetu zuenean, Joseba hitzik gabe gelditu zela ikusirik poztu egin zen une batean; horren azkarra gauza horietarako eta erantzunik ez. Ez zuten transexualik ezagutzen, zorionez, eta ehgamen, nahiz eta modernoarenak egin, ez zebilen transexualik.
Dereckek, gero, Euskal Herriko auziaz galdetu zuen. Eta orduan hasi zen Axi distira egin nahian euskaldunei buruz hizketan Josebaren lotsarako, izan ere, “the oldest language in Europe”, “nobody knows where it comes from”, eta eta abar eta abar. Elkarrizketa itzaltzen joan zen eta Franek joan beharra zeukala esan, altxatu eta agur esan zien. “I’ll see you tomorrow”.
Oherako ordua ailegatu zenean argi gelditu zen Kenneth ez zihoala haiekin oheratzera, sotilki, baina finko, gonbidatuen gelan —han zituzten maletak eta han jantzi ziren aste hartan— oheratuko zirela iradoki bainoago agindu zien ia hitz gabean, zakartzat ere har zitekeen keinu batez.
Laurek egin zuten estropezu komunean hortzak garbitzeko unean, bat noiz sartu eta atera ezin asmaturik. Joseba zurturik zegoen, bat-batean entenditu baitzuen Dereck eta Kennethen artean bazegoela zerbait, eta horrek zaputza eragin zion.
Axi eta biak zerbait falta zitzaielako adakerarekin ohantzeratu zirenean arrotz bi bezala egon ziren sabaiari begira. Urduri nabari zuen Axi aldean, eta urduri zegoen bera ere, mintzatzea egokitzen zitzaiola jakinaren gainean, berak bere buruari sortutako ardura bat gainean hartzen ari zela zioela bere artean, gogoaren beste zati batek ardura hura ez zela berea —areago ardura ere ez zela— iradokitzen zion bitartean.
“Planteatu izan balute laurok oheratuko ginen” bota zuen Josebak mantapetik besoak ateratzen zituen bitartean Axiren gorputza ez ukitzeko tentuz.
“Bai, eta manifestazio osoa ere bai, notejode!” egin zion arrapostu Axik.
“Aizu, nirekin ez haserretu. Nik berarekin oheratu nahi nuen azken egun hauetan bezala”.
“Horra modernitatea eta bikote berriak” ebatzi zuen Axik, burua jiratzen zuen bitartean.
Zer gertatzen ari zitzaion? Haserreak erre egiten zion bularra. Kennethekiko sumina nabari zuen. Zertara etorri ziren haraino? Zer gertatzen ari zitzaion? Ez zuen bere burua ulertzen. Enbarazu egiten zion ondoan zuen gorputzak berak ere. Joseba zen. Bai. Eta zer? Hori dena Josebari kasu egiteagatik.
Telefonoaren txirrinak esnatu zituen goizeko laurak aldera. Oin hotsak zituzten korridorean barna eta ahots xuxurlo bat. Eta gero oin hotsa berriz ere. Haien gelara hurbiltzen.
“Zuentzat da” bota zuen, “norbait espainolez”.
Axik jauzi egin zuen ohetik. Kenneth pixka bat apartatu zenean atetik pasa egiteko, hotza nabaritu zuen.
“Zer ordu da?” galdetu zuen Josebak, ahotsa loditurik.
“Goizeko laurak” erantzun zuen Kennethek.
Joseba ere altxatu egin zen. Kamiseta sartu zuen buru gainetik eta Kennethen paretik iragan zen imintziorik gabe.
Axi telefonoan zegoen jada, harridura aurpegia, begiak irtetear.
“Gaur?”.
“Obran!”.
Axi galtzontzillotan zegoen. Kenneth sumatzen zuen atzean. Faundua zirudien astebete hartan izan zutena. Zergatik?
Axik eskegi egin zuen.
“Miren Akerretaren aita hil dute!”. Eta gero gehitu zuen: “Obra batean”.
