Lear Errege, William Shakespeare
IV. ekitaldi
I. AGERLEKU
Iñarradia. Edegarta aurrera.
EDEGARTA: Orraitiño oba da onan, eta iñok onesten enauela dakidala, iñok onesten enauela ta zurituta baño. Txarren izateak, zoriaren zerik zakarren eta zirtzilen izateak ba-dau oraindik itxaropenik; ez da bizi bildurrez: aldakuntza negargarria onenetikoa da; txarrenenetikoa barrerakoa izaten da. Ondo etorria, beraz, nik besartean estututen audan mamibageko egurats ori! Ik puzka txarrenenera yaurtin dokan izaki errukarriak ez dautse ezer zor ire putzai. Baña nor dator emen?
(Gloster aurrera, Agurek dakarrela.)
Nire aita, laguntza motzakin? Ludi, ludi, ludi ori! Ire iñondiko aldakuntzak i gorrotazoko ezpa'leuskue, biziak urteai ez leuskie men egingo.
AGUREA: Ai ene! ene yaun on, larogei urteokaz ni zure maizter eta zure aitaren maizter izana nozu.
GLOSTER: Alde, egik emendik alde; adiskide on, oakit; ire erruki-itzak ezin yaustiek niri ezetariko onik egin; iri euri min emon bai.
AGUREA: Zuk ezin ikusi daikezu zure bidea.
GLOSTER: Nik ez dot biderik, eta orrezkero ez dot bear begirik; ikusten nebanean oztopo egin neban: sarri askotan guk artuko bideak gure burua zaintzekotzat izaten doguz, eta gure utsak eurak yakuz, lagungarri. Edegarta seme maite, ziria sartu eutsen ire aitaren asarrearen yaki! I nire ikumenez baño ezpa'da be ikusteko bizi al ba'nintzok, ostera be begiak dodazala esango naieunkek!
AGUREA: Ara! Nor da or?
EDEGARTA: (Beretzako) Ene yainkook! Nok esan ete daike: «Ni nago txartoen»? Ni egunkorik txartoen nago.
AGUREA: Ori Toma errukarri burutik egina da.
EDEGARTA: (Beretzako) Eta oraindik egon naiteke txartoago: ez da txarrenik «Au txarrena da» esan daikegun arteño.
AGUREA: Lagun, nora oa?
GLOSTER: Gizon eskeko ete da?
AGUREA: Burutik egina ta eskeko be bai.
GLOSTER: Zegaitiren bat ba-dau, ostean ez leuke eskatuko. Barko ekaitz-aldian olangoxe lagun bat ikusi neban; axek uste eragin eustan gizona lurreko arra baño ez dala: orduan nire semea etorri yatan gogora; eta orraitiño orduan ozta-ozta nintzan aren adiskide: arrezkero geiagorik entzuna nozu. Gu yainkoentzako, mutiko lotsabakoentzako euliak langoxeak gara: yolasgarritzat ilten gauez.
EDEGARTA: (Beretzako) Zelan izan ete eitekean au? Txarra da atsekabearen aurrean zoroarena egiteko ogibidea, nor bere burua ta aurrekoa asarratuta. Zadiz onetsia, ugazaba!
GLOSTER: Arako lagun billutsa ete da ori?
AGUREA: Bai, ene yaun.
GLOSTER: Orrezkero, arren-bai-arren, zoaz; milla bat edo bi aurrerago, Dover'erako bidean, nigaitik oratu gura ba'gozuz, egizu maitasun zarra-arren; eta ekarri estalkiren bat gi zaki billuts onentzako, nire itsu-mutil izateko eskatuko dautsat-eta.
AGUREA: Ai ene! yaun, burutik egina da.
GLOSTER: Zoritxarreko aldiak dira itsua burutik eginak eroaten dabenak. Egik nik esaneko erara, edo gurago ba'dok, egik eure gogoko yakana; edozer baño beinego, oa.
AGUREA: Dodan soinekorik onena ekarriko dautsat, yazotekoa yazoko berari. (Alde dagi.)GLOSTER: Yauntxo, lagun billuts ori...
EDEGARTA: Toma errukarri otz da. (Beretzako) Ezin dot yantziago egin.
GLOSTER: Ator ona, lagun.
EDEGARTA: (Beretzako) Eta oraindik egin bear dot. Bediz onetsiak zure begiak; odola darie.
GLOSTER: Ba-dakik Dover'erako bidea?
EDEGARTA: Bitzuek, ate-bide ta malla-bide, zaldi-bide ta oñezko-bide. Toma gaxoari bildurraren bildurrez burua galdu eragin dautsoe: gizon onaren seme, zeruak yagon agi txerren zikinagandik! bost txerren izan dira batera Toma errukarriagan; lizunkeriarena, Txarrito izenekoa; itzik-ezinarena, Motel izenekoa; lapurretearena, Alperto izenekoa; erailtearena, Gordinko izenekoa; sorkiz garbitu ta austearena, Ipizki izenekoa; eta au arrezkero etxoki-neskame ta mai-emakumeen yabe da. Orrezkero, yagon zure burua, ugazaba!
GLOSTER: Eutso, artu egik zizku au, zerutiko zoritxarrak guztitariko zartadaz makurtu aben orrek: ni zoritxarreko izanak i zoriontsuago egiten au: Zeruok, ekin olantxe oraindik! yanari guri ta bearrezekoak dauzan gizonak, zuon agindua oinperatzen dauenak, oartzen eztauelako ikusiko eztauenak, zuon almena arin somatu dagian; olan ba, banatze-bidez, geiegia manatu egin bear litzateke, ta gizon bakotxak bear-aña izan. Ezagun ete dok Dover?
EDEGARTA: Bai, ugazaba.
GLOSTER: An itxasbaztarrean amiltegia yagok eta aren buru yagi-makurrak bildurrez begiratzen yok bere azpiko uretza sakon mugatua: eroan nagik aren ertz-ertzerañoxe balkarrik, eta ik aldean daroakan ezereztasuna nik aldean daroadan zer edertxoz ordainduko dauskat: toki atatik aurrera nik etxoat bearko bide-erakuslarik.
EDEGARTA: Ekak ire besoa: Toma errukarriak erakutsiko dausk bidea. (Alde dagie.)
II. AGERLEKU
Albani'ko Dukearen Yauregi-aurrea. Gonerile ta Edemunda aurrera; Osualda'k trikitx egiten dautse.
GONERILE: Ondo etorria, ene yaun: andia da gure senar otzanak guri bidera ez urten izana. Orain, non dok ire ugazaba?
OSUALDA: Barruan, andera; baña egundo gizonik ez da aldatu ori aldatu dan baño geiago. Legorreratu dan gudaroztearen barri emon neuntsan: irribarre egin eban: zu ba-zentozala esan neuntsan; aren erantzuna «ainbat okerrago» izan zan: Gloster'en azpi-yanaren eta aren seme zintzoaren otseintzaren barri emon neuntsanean, «moskorti» eretxi eustan, eta gauzak itzulietara imini nebazala esan eustan: gogoz bes terakoen izan bear yakona gogokoen yakoia dirudi; atsegingarria iguingarri.
GONERILE: Orrezkero, ez yoan zu aurrerago (Edemunda'ri). Aren gogoko bildur kikilkorrak ez dautso izten erabagirik artzen: erantzutera beartuten daben irainik ez dau somatzen. Bideko gure gurariak egiteetara eldu leitekez. Atzera, Edemun da, nire nebeanera; batu ta aztertu arin aren gudariak eta eroan aren indarrak: izkilluak aldatu bear yoadaz nik emen gurean, eta gorua emon nire senarrari eskuetara. Otsein ustegarri onek eroan-ekarriko yozak gure arteko barriak: ba-leiteke luzarobarik zuk entzutea, zu zure onerako orretara azartu ba' zaitez, emaztegaiaren agindua. Erabili au; itz gitxi egin (Emaitz damotso). Alboratu zure burua: mun onek itz egin al ba'leu, zure gogoa eguratseraño nasaituko leuke. Lan eragin ire irudimenari, ta abil ondo.
EDEMUNDA: Zure, il arte.
GONERILE: Nire Gloster maite-maite. (Edemunda'k alde dagi.) Uf! gizonetik gizonera dagon aldearena! Iri zor yakaz emakumeren otseintzak: nire ergelak ez dau nire soinerako eskubiderik.
OSUALDA: Andera, emen dator nire yauna. (Alde dagi.)
Albani aurrera.
GONERILE: Ni ez nozu etsi arriko sorkia baño geiagotzat.
ALBANI: Gonerile ori! Zu etzara gai axe zakarrak arpegira puzka egozten dautzun autsa aña be. Zure izakereari bildur dautsat: bere sortzeari iguin dautsan izakia ezin esitu leiteke eskier berekautan; bere burua soineko izerditik urratu ta kendu dagian no'ak nai-ta-naiez zimeldu ta il bear dau.
GONERILE: Asko da; itzok ergel-itzok dira.
ALBANI: Yakintzari ta ontasunari ziztrinak ziztrin eresten dautse: ziztrinkeriari ziztrinkeria bakarrik yako atsegin. Zei egin dozue? Basakatuok, ez alabak, zer egin dautsazue aita ta agure maitagarri danari? Aren adeigarritasuna artz buru-makurrak be miazkau egingo leuke. Basatiok, osoan izamenaz besterakotuok! burutik eragin dautsazue. Nolan itxi eutzuen nire anai onak olangorik egiten? Ak ainbeste on arteko gizonak, errege-semeak? Zeruak arin be arin bidali ezpa'dagiez euren gogo (espiritu) ikusgaiak irain zantarrok otzanduteko, gizatasunak berak eizatu bearko dauz, beko ilunbeko mamu gaiztoak legetxe.
GONERILE: Gizon geldo gibel-zuri! Zure masallak belarrondokoak artzeko baño eztira, zure burua irainak artzeko baño ezta; zuk ez dozu zure bepurupean begirik zure izen one tik zure mina bereizteko; zuk eztakizu ergelak diriana okerrik egin baño len zigortzen dirian zitalai erruki dautsenak. Non da zure arratza? Pantze'k zabaldu dauz bere ikurrinak gure lur ixilean; zu ilgo zauena asi da egaki-burukoskolaz zemaika; eta zu, bitartean, erabagibako ergel ori, yezarrita geldi zagoz, eta gedar egiten dozu: «Ai ene! zegaitik egiten dau ak ori?»
ALBANI: Zeuk erabagi, denganiño orrek! Berezko itsusitasuna txerrenagan ez da emakumegan aña iguingarri.
GONERILE: Ergel uts-uts ori!
ALBANI: Gauza aldatu ta zeure burua estalia zarean orrek, lotsa-arren, ez egizu mamu-itzaldu zure arpegia. Egoki al litzakit nire eskuai nire odolak eskatzen dauena egiten iztea. Oneik gairik asko dira izan zure aragi ta azurrak lokatu ta urratzeko: Zu txerren izan-arren, emakume-antzak yagoten zau.
GONERILE: Arranoen arranoa, oraintxe agiri da zure gizatasuna!
Geznari aurrera.
ALBANI: Ze barri dok?
GEZNARIA: Ai! ene yaun on, Kornuol'go Dukea il da: bere otseinak il dau, Gloster'eri bigarren begia ateraten yoiala.
ALBANI: Gloster'en begiak!
GEZNARIA: Berak azitako otsein, naibageak eraginda, egite orren aurka yarri zan, eta bere ugazabari eban asmoa beteten galazoteko ezpatea atera eban; asarrez irakiten, ugazaba tximistea lez yoan yakon ganera, ta euren artean an zeartau eban ilik lurrera; ez baña geroago berari be bizia kendu dautsan zauri kaltegarria artzeke [19].
ALBANI: Onek erakusten dau goien zariela zuok, zuok epaileok, emen beko gure gaiztakerien asperkundea orren arin egin daikezuenok! Baña, Gloster errukarriarena! Beste begia be galdu yoan?
GEZNARIA: Biak, biak, ene yaun. Gutun au, andera, erantzun bizkorraren begira dago; zure aiztearena da.
GONERILE: (Beretzako). Alde batetik atsegin yat au; baña alargun izan, eta nire Gloster akin, nik nire irudimenean eragiko etxea ba-leiteke osoan lurrera etortea nire bizi gorrotagar riaren ganera; beste aldetik, barria ezta orren garratza. Irakurri egingo dot eta erantzun. (Alde dagi.)
ALBANI: Non zoan aren semea ari begiak atera eutsoezanean?
GEZNARIA: Nire etzandereakin ona etorria zan.
ALBANI: A ez yagok emen.
GEZNARIA: Ez, ene yaun on, bidean aurkitu neban atzera yoiala.
ALBANI: Bai ete yakik gaiztakeriaren barririk?
GEZNARIA: Bai, ene yaun on; berak salatu eban aita; eta etxetik alde egin beren-beregi arein asperkundea begirapen gitxiagokoa izateko.
ALBANI: Gloster, ni emen bizi nok ik erregeri erakutsiko maitasunagaitik iri eskar ona erakusteko, ta ire begien asperkundea egiteko. Ator ona, adiskide; geiagorik ba'dakik esan egistak. (Alde dagie.)
III. AGERLEKU
Pantzetar Gudaltegia Dover-urrean. Kent eta Andiki aurrera.
KENT: Ete dakizu zegaitik yoan dan orren arin atzera Pantzeko Errege?
ANDIKIA: Bere bakalderrian zerbait erdi-eginean itxi ta oraintxe gogoratuagaitik; eta zerbait orrek bakalderriari bildur eta galbide andia lekarkio-ta, bera atzera ara yoatea egoki-egoki ta bearreko zan.
KENT: Nor itxi dau bere atzean gudalburutzat?
ANDIKIA: Pantze'ko Mariskala, Monsiour la Far.
KENT: Zure gutunak erregenoari atsekabea iragarteraño eragin ete eutsan?
ANDIKIA: Bai, yaun; neure aurrean artu ta irakurri eban eta nozik-bein malko andiak yausten yakozan bere masail samurrak-bera; bere atsekabearen erregeno zala zirudian; naiz-ta atsekabeak, menpetasun-ausle setatsu-antzera, aren errege izateko aleginak egin.
KENT: A! Orrezkero eraso eutsan.
ANDIKIA: Asarre gorrirañokorik ez: epea ta naibagea an ebilkozan alkarren leian zeinek erakutsiko aren onena. Zu eguzkia ta euria biak batera ikusia zara; aren irribarreak eta negar malkoak egun oba langoxeak izan ziran; aren ezpan elduetan txitxari ebilkozan irribarretxo zoriontsuak bere begietan ostatuz zertzuk ebazanik ez ekiela zirudian; aik andik lurrera yalgi ziran, arrikatzetik pitxiak legetxe. Labur esateko, naibagea litzateke iñondikorik ederren, ganetiko orok orreetara yoezkero.
KENT: Ez eban itzez ezer itandu?
ANDIKIA: Sinis egidazu, bein edo birritan, arnas-estuka, «aita n izena esan eban, bularra eragita, bere biotza izen orrek estututa baileuan; gedar egin eban, «Aiztok! Aiztok! Emakumeen lotsari! aiztok! Kent! aita! aiztok! Zer, ekaitzetan? Gabaz? Errukiari ez al yako sinistuko!» Orretan bere begi zerutarretatiko ur onetsia aztindu eban eta oñaze-gedarrak ezatu ebazan: gero alde egin eban, naibagea izateko bere lagun bakartzat.
KENT: Izarrak dira, gure buru-ganeko izarrak, gu garabiltzenak; ostean biko batek berak ezin sortu eikezan onango ume ezbardinak. Ez ete dozu arrezkero No akin itzik egin?
ANDIKIA: Ez.
KENT: Orrako ori errege atzera etorri baño lenago izan ete zan?
ANDIKIA: Ez, arrezkero.
KENT: Ondo dago, yaun, Lear naibagetu errukarria uri onetan da; ta batzuetan, gogaldi obe dauenean, gogoratzen dau ona zetara etorri garean, eta ezetara be ezin yarri da bere alabea ikustera.
ANDIKIA: Zegaitik, ene yaun on?
KENT: Egundoko lotsariak bultzatzen dau orretara bere maitasunik-ezak: ak ukatu eutsan No orreri aren onespena, ak yaurtin eban erbesteko gora-beretara, ak emon eutsezan No orren eskubideak aren alaba txakur-bioztunai. Zer guztiok aren gogoa itzalez minduten dabe-ta, lotsari errekorrak Kordele'gana eltzen ez dautso izten.
ANDIKIA: Ai ene! yaun orren errukarri!
KENT: Ez ete dozu ezer entzun Albani ta Kornuol'en indarrai buruz?
ANDIKIA: Gertu ei dagoz.
KENT: Ondo, yaun, neuk eroango zaut gure ugazaba Lear'gana, ta a yagoteko itxiko zaut: garrantzi andiko zer batek eukiko nau oraindik apur baten ezkutupean batuta; nor nazan yakin dagizunean, nire adiskide izanaren tamalik ez dozu izango. Zatoz, arren, nikin. (Alde dagie.)
IV. AGERLEKU
Pantzetarren Gudaltoki, Kapar, Kordele, Osagille, ta Gudariak aurrera.
KORDELE: Ai enetxoa! bera da: ara, oraintsu baño oraintsuago itxaso asarrea baño be zoroago egoan: eztarriak emon-alean abeska; areka-bedar, lapatx-bedar, otzerri-bedar, asun, kuku-parka-gara, lupedar, eta gure yaki dan garitzan azten dirian bedarrezko burestuna aldean ebala. Bidali euneko (euneko gudatalde); arakatu gizalanik gizalan garitza azia, ta ekarri gure begien aurrera. (Malla-gudarik alde dagi). — Zer egin daike gizonaren yakituriak ak galduko burua leneratzeko? Ari lagun dagionak artu begi nik barruko ez dodan ondasun oro.
OSAGILLEA: Ba-da orretarako biderik, andera; gure izamenaren iñude maitekorra atsedena yatzu, eta auxe da ak bear dauena; a orretara bultzatzeko ba-dagoz landara egikorrak, eta arein indarrak larriaren begia itxi egingo dabe.
KORDELE: Erne nire negar-malkoz zuok ixil-muxileko onetsiok, zuok lurreko indar ez-ezagun guztiok! Izan zadize lagun eta osakai gizon onaren atsekabean! Zoazie, zoazie aren billa; esibako bere asarre bizian aurrera eroateko zuzendari-bearrean aurkitzen dan bere bizia manatu ez dagian.
Geznari dator aurrera.
GEZNARIA: Barriak, andera; Ingelanda-indarrak onantza datoz.
KORDELE: Ori lendik genkian; aik etorriko zirialakoan eginak dira gure gertakuntzak. Aita kutun ori, zure arazoa da ni narabilena; orregaitik Yantze andia nire illeta ta negar andien erruki izan da. Eure izkilluai eragiten dautsena ez da geiagoren leia-yagirik, maitasuna, maitasun bizia, ta gure aita zarraren eskubidea baño; laster entzungo al dot aren barririk eta bera ikusiko!
V. AGERLEKU
Gloster'en Gazteluko Etxoki. Erregane ta Osualda aurrera.
ERREGANE: Baña bidean ete dira nire nebearen indarrak?
OSUALDA: Bai, andera.
ERREGANE: Bera be an ete da?
OSUALDA: Andera, muker be muker. Zure aiztea a baño askozaz be gudari obea da.
ERREGANE: Edemunda yaunak ez ete eban itzik egin etxean ire yaunakin?
OSUALDA: Ez, andera.
ERREGANE: Zer ekarri ete eikean nire aizteak egin eutsan gutunak?
OSUALDA: Nik eztakit, andera.
ERREGANE: Sinetsi egidak, a emendik arazo aztunen batek eroan yok. Gauzak ez ezagutze andia izan zoan Gloster'eri begiak atera ta bizirik iztea: eltzen dan toki guztietan ak biotz guztiak gure aurka iminten yozak: nire ustez, Edemunda aren zoritxarrez errukituta, aren argibako biziari atzena emotera yoana dok; ganera, arerioak ze indar dauen ikustera.
OSUALDA: Nik aren atzetik ara yoan bear dot, andera, nire gutunagaz.
ERREGANE: Eure gudariak biar yarriko dira bidean; gelditu adi gukin; bideak galbidez beterik yagozak.
OSUALDA: Ezin naiteke, andera: nire andereak agindu zorrotza emon eutsan arazo onetaz.
ERREGANE: Zer dala-ta idatzi bear eutsan ak Edemunda'ri? Ezin ekarri ete einkeazan aren asmoak itzez? Ba-leiteke zeozer... nik eztakidan zeren bat.... Esker onak emongo dauadaz gutun ori idigiten itxi ba'dagistak.
OSUALDA: Andera, gurago neunke...
ERREGANE: Nik ba-yakiat ire andereak bere senarra maite ez dauena; orretaz ez yoat zalantzarik: eta oraintsuengoz emen izan zanean iñondiko begirakune samur eta begirada esankor-esankorrak egin yeutsazan Edemunda zindoari. Ba-yakiat nik i aren kutun azana.
OSUALDA: Ni, andera?
ERREGANE: Nik esan gura dodana zuok alkar ondo aituten dozuela dok; bai az, ba-yakiat nik; orrezkero oarturik izten aut, artuik oar au; nire yauna il dok; Edemunda ta ni alkarreri itz eginda gagozak; eta a ire anderearentzako baño egokiago dok nitzako. Oraindik geiago. A aurkitu ba'dagik, arren, emoiok au; eta esan egiok sentzuna bururatu dagiala. Orrezkero, agur. Azpi-yale itsuaren barririk entzun ba'dagik, nik maiteen ari iduna ebagi dagiona izango yoat.
OSUALDA: Berakin trikitx egingo al neu, andera! Or erakutsiko neunskizu ni noren alde nagon.
ERREGANE: Agur. (Alde dagie.)
VI. AGERLEKU
Dover'tik urreko lur-arloa.Gloster, eta baserritar yantzita Edegarta.
GLOSTER: Noz elduko ete naz arako mendi-tontorrera?
EDEGARTA: Oraintxe zoaz aren egalak gora: begira, nekez-nekez goaz.
GLOSTER: Lur au lau begitantzen yatak.
EDEGARTA: Aldatz itzala da. Adi, ez dozu entzuten itxasoa?
GLOSTER: Ez, egia.
EDEGARTA: Ba, orrezkero, zure begiak larri dirialako zure beste sentzunak be osorik ez dagoz.
GLOSTER: Izan be, ba-leitekek orixe izatea: ire itz-egikerea be aldatu egin dala uste yoat; len baño esakera ta itzgai obeak doazala iruditzen yatak.
EDEGARTA: Oker be oker zagoz: ni soinekoz ez beste ezez ez naz aldatu.
GLOSTER: Obeto itz egiten doalakotan naiagok.
EDEGARTA: Goazan, yaun: au dozu arako tokia: egon geldi. Benetan bildurgarri ta zorabiagarri da onen goitik beko sakona begiratzea! Andik ona bide-erdi egazka dabiltzan bela ta bela-txingak ozta-ozta emoten dabe kakarraldoak baño andiago: emendik berako biderdian daragoio batek itxasortealeak batzen, egitekoaren ikaragarria! Bere burua baño andiago ez dala iruditzen yat: izpazterrean dabiltzan arrantzaleak saguak dirudie; an aragoan ainguratuta dagon ontzi andia bere ontzitxoaren neurriraño txikartuta agiri da; aren ontzitxoak ozta-ozta ikusten dan urganeko zer borobilla dirudi: zenbatu ezinaleko izpazter-arri nagiai azka daragoioen urutuen orroiak ezin entzun leitekez onen goitik. Ez dot begiratu gura luzaroago, nire burua zorabiauta, ortik buruz-bera yausi ez nadin.
GLOSTER: Imini nagik i agoan tokian.
EDEGARTA: Ekazu eskua: orain ertz-ertzetik oin-barru zagoz: iretargipeko ezegaitik ez neunke egingo gorantzako yauzirik.
GLOSTER: Itxi egik nire eskua. Eutso, adiskide, beste zizku bat; gizon txiroak argarri dan pitxi yagok orren barruan: aztuak eta yainkoak igan emokor egingo al yoek! Oa i apur bat orrago; agur egidak eta i yoan oala entzunazo egidak.
EDEGARTA: Orain, agur, yaun on. (Yoan doanarena egiten dau.)
GLOSTER: Nire biotz-biotzetik.
EDEGARTA: Ara, bere etsipena uskeritzat artuta nabil. Ez dago bera osatzerik.
GLOSTER: Yainko andiok! Ludi oneri agur egiten dautsat, eta zuon begien aurrean epez uxatuten dot nire naibage aztuna: luzaroago eroan al ba'nengi ta zuon gurari andi galazo-ezinen aurka marmarka ekitera yausiko ezpa'nintz, nire soineko lotsakizunak erre ta kiskali egin bearko litzatekez. Edegarta bizi ba'da, onetsi egizue, arren! Orain, lagun, agur.
EDEGARTA: Yoana da, yaun: agur.
(Gloster'ek yausi egiten dau, ta luze yausten da.)
Eta orraitiño nik ez dakit nolan arrokeriak ostu leikean biziaren altxorra, bizia bera lapurrari eskuetaratzen yakonezkero: uste eban tokian izan ba'litz, onezkero orren ustea yoana zan. Bizirik ala ilik? Eeee! yaun ori! Entzun, yaun! Itz egin! Onan yoan eitekean, yoan be: zuzpertuaz doa orraitiño. Zer zara, yaun?
GLOSTER: Oa ortik, eta itxi egidak ilten.
EDEGARTA: Amaraun, egaki, egurats ez beste edozer izan ba'zintz, orren goitik yausita arrautzea legetxe ikaratu izango zintzan; baña zuk oraindik arnasea dozu; mami aztuna do zu; odolik ez dariotzu; itz dagizu; amar ontziagak urrengorik urrengo yarrita ez dabe egiten zu goitik bera artez yausi zarean luzerea; zure bizia arrigarri da. Itz egin ostera be.
GLOSTER: Baña yausi naz, ala ez?
EDEGARTA: Igeltzozko ertz ikaragarri onen erpin-erpinetik. Begiratu a goia; bere eztarriari eragiten dautsan larratxoria ezin ikusi daiteke, ez entzun be onen urrinetik: eragi begiak ara gora.
GLOSTER: Ai ene! nik ez yoat begirik. Zoritxarrekoari eriotzaz amaitzeko ukatu ete yakok emaitz ori? Pozik arean zoan oraindik zoritxarrekoak legebako agintariaren asarreari ziria sartu ta aren gurari arroa utsean itxi al izatea.
EDEGARTA: Ekazu zure besoa: Eup! Gora! olantxe. Eta? Somatzen dozuz zure zangoak? Zutunik zagoz.
GLOSTER: Ondoegi, Ondoegi.
EDEGARTA: Au iñondikoaren iñondikoa baño andiago yatzu. Aitz orren erpinean zek alde egin eban zugandik?
GLOSTER: Eskeko errukarri zoritxarrekok.
EDEGARTA: Ni emen bean nengoanean, aren begiak iretargi bete bi iruditzen yatazan; ak anei (milla) sur ebazan, adar biurrak eta itxaso asarrearen azalaren antzera gora-beradunak txerren zan a; orrezkero, aita zoriontsu orrek uste egizu, gizonen ezinetatik gauza arrigarriak egiten dakien yainko argi-argiak yagon zauela.
GLOSTER: Oraintxe datorkit gogora: aurrerantzean naibagea eroan egingo dot berak negar-arrantzaka esan arte: «Asko da, asko da», ta orduan il. Zuk arreri buruz daragoiozun zera, nik gizontzat artu neban; ak sarritan esaten eban: «Txerrena, txerrena»: ak erakutsi eustan onako bidea.
EDEGARTA: Nasai eta epez oldoztu. Baña nor dator emen?
Lear aurrera, iñondiko loraz yantzita.
Sentzunik zindoenak egundo ez dau onan orniduko bere ugazaba.
LEAR: Ez, iñok ez daust eskurik ezarriko nik dirua irarteagaitik; ni errege b-era naz.
EDEGARTA: Ene! Zu iztenak eragiteko ikuskizun zara!
LEAR: Izamena onetan asmamena baño geiago da. Or dozu zure irarri-diru. Urliak makoa txuxoak legetxe darabil; ekazue mako andiago. Begira, begira, sagu! Ixil, ixil; gaztae erretarindu onek egingo dau orrena. Amen nire burni-eskuzorroa; beronegaz gizatori yarraituko dautsat. Yarrai diru-ingi baltzeranak zenbatzen. Edertosko egaz egin dok, txori itu-ituan, itu-ituan: lurrera! Emon itz ezagungarria.
EDEGARTA: Astiñarra [20].
LEAR: Aurrera.
GLOSTER: Ezagun yat itzaro ori.
LEAR: Ostera! Gonerile, bizar urdinaz! Txakur bainintzan zurien zuritu ninduen; eta nire bizarrean ule zuriak nebazala esan eustien baltzik an izan baño len. Nik esaten neban edozeri aik «bai» ta «ez» esaten eutsoen! «Bai» ta «ez» be etzan yainko on. Bein ni bustiteko euri, ta niri itz eragiteko axe izan zirarrean; ostotsak nire aginduari yaramonik egin ez eutsanean; an aurkitu nebazan, an artu neban nik arein usaina. Zoakiez, aik ez dira itzeko gizonak: aik ni oro nintzala esan eustien; guzurra, ni enaz beroenik izan-ezina.
GLOSTER: Itz-egikera ori ondo ezagun yat: ez ete da errege?
LEAR: Bai, atzondo bakotxa errege: nik begiratzen dodanean, ori bai ikaratu. Gizon orreri bizia izten dautsat. Zer zoan ire auzia? Ezkontza-kutsaketa? Orregaitik ez az ilgo: ezkontza-kutsaketeagaitik il? Ez: txepetxak be egiten yok ori, eta eulitxo urreztauak nire aurrean egiten yok lizunkeri ori. Ugaldu bedi aragizko egitea; nik izara artean legez sortuko alabak niri baño txeratsuago yako Gloster'eri bere seme sasikumea-ta. Yo aurrera, lizunkeri, buru-belarri, nik gudariak bear yoadaz-ta. Begira an aragoan bere iribarre erasoaz aurreztik bere iztar artean edurra iragarten dauen emakumea; ekandu onekoarena egiten dau itzez, buruari eragiten dautsa atsegin-izena entzunaz; ez ogigaztairik, ez zaldi gizenik ez doa atara leia eutsin-ezinagoz. Garritik gorakoan emakume izan-arren, garritik berakoan zaldi-gizon [21] dira: Garritik gorakoan bakarrik dira yainkoagandiko, andik berako oro txerrenagandiko da; an dana da su-leza, dana ilunbe, an dana da sulpur-ui, erreten, kiskaltzen, kirats, suntsiketa; uf, uf, uf! atxi, atxi! Osakaidun, ekatzu ontza bat katu-usaiki, nire irudimena usain-gozotu dagidan: eutsi dirua.
GLOSTER: Arren, itxi egidazu esku orreri mun egiten!
LEAR: Beinen itxi egidak berau ikuzten: ilkor-sunda yok.
GLOSTER: Izamenaren atal lorrindu! Ludi andi au be olantxe ezereztuko da. Ezagun ete nozu?
LEAR: Begiak itxi-idigika begiratzen ete nok? Ez, egin ire txarrena, lizunkeri-yainko itsu orrek; nik ez dot maite izango. Irakurri eupada, au; begiratu bere idazkerea bakarrik.
GLOSTER: Izki guztiak eguzkia añako ba'lira be, bat be ezin ikusi al izango neunke.
EDEGARTA: Esan ba'leustie esan au, nik ez neban sinistuko: egia da, ta nire biotza ausi da.
LEAR: Irakurri.
GLOSTER: Begien ontziagaz, ala?
LEAR: Ara! zu be nire kide zara? Zure buruan begirik ez eta zure zizkuan dirurik ez? Zure begiak ontzi motelean dagoz, zure zizkua, barriz, argitan: orraitiño be zuk ba-dakutsu ludi au zelan doan. [22]
GLOSTER: Bai, ukuka dakust.
LEAR: Zer? Burutik eginda zagoz, ala? Ludi au zelan doan gizonek begibage be ikusi daike. Begira zure belarriekaz ikusi an aragoko epaileak nolan daragoion txarto esaka an ara goko lapur utsari buruz. Entzun, ire belarriaz; aldatu tokiz; eta igarri zein dan epaile, zein lapur. Ikusi eta dok baserritarren txakurrik eskekori ausika?
GLOSTER: Bai, yaun.
LEAR: Eta ak txakurragandik igesi egiten dauela? Ortxe ikusi daikek agintzearen irudi ederra: bere egitekoan men egiten yakok txakurrari. Txapeloker zital, geldi ire esku odol tzale ori! Zegaitik narrua erasten dautsak emagaldu orreri? Billustu egik eure bizkarra; i bero be bero enbilen orrekin aragizko zera egiten eta orain orrexegaitik narrua erasten dautsak? Lukurleruak eskegi egiten dau ziria sartu dautsana. Soineko urratuetatik akats txikiak agertzen dira; soineko luzeak eta narruatorrak guztiak estaltzen dabez. Obena urrez estali egik bai, ta zuzentzaren aztamakil sendoa iri minik egiteke ausiko dok; sorkiz yantziegik bai, eta epotxaren lastoak zulatuko yok alderik alde. Ez da ezer zilegi ez danik, ezebez. Ostera be ba-diñot: ezebez gero; neuk zintzotuko dodaz; artu nigandik, adiskide, salatzalleari ezpanak itxiazoteko eskubidea. Lortu egizak leiarrezko begiak; eta erriketa-zale ziztrinaren antzera, ik ikusten ez dozakan gauzak ikusten dozakanarena egik. Oraintxe, oraintxe; oraintxe, oraintxe; atera nire oskiak: indar, indar; olantxe.
EDEGARTA: Ostera! Bentasuna ta egoki-eza naste-borrasteturik! Buru-argitasuna ta zorotasuna biak batera!
LEAR: Nire zoritxarrai negar egin gura ba'dautsek, artu nire begiak. Nik ondo ezagun aut; Gloster deretxak iri; ik epea bear dok; negarrez etorri gintzoazan ona: ba-dakik lenengoz egurats-sundea artzen dogunean urruma ta negar egiten doguna. Eleiz-itzaldi egingo dauskat: ekik.
GLOSTER: Ai ene! egunaren zoritxarreko!
LEAR: Yaio gareanean negar egiten dogu, zoro-antzoki andi onetara etorri garealako. Au zubil ederra dok! Marro atsegingarria litzateke zaldi-talderi oinetan mantar lodiak erantsi gitea: neuk egingo dot, zelangoa dan ikusteko; eta ixil-muxilka nire suinekgana eldu naitenean, orduan il, il, il, il, il, il!
Andiki aurrera, Otseinakin.
ANDIKIA: Ara! emen dago bera; egotzi orreri eskua, Yaun, zure alaba maite-maitea...
LEAR: Azke gelditzerik ez? Zer, atxilotu? Ni zoriaren berezko ergel naz. Ondo erabili nagizue; azke-ordaina emongo dautzuet. Ebaketa-osagillek bear dodaz nik. Ni garaunetaraño ebagita nago.
ANDIKIA: Zuk edozer izango dozu.
LEAR: Ez besterik? Ni bakarrik? Ara! onek gizona gatzezko gizon egingo leuke, bere begiak beratzeko ur-ontzi, bai, eta udazkeneko autsa bustiteko be.
ANDIKIA: Yaun on...
LEAR: Adoretsu il gura dot, senargai arro legetxe. Ba! txitxari izango naz: goazan, goazan; ni errege naz. Nire ugazabok, ekizue au.
ANDIKIA: Zu errege-errege zara-ta, guk zure esana egingo dogu.
LEAR: Orrezkero, bizirik itxiko nozue. Nire bizia gura ba'dozue, ariñeketan oratu bearko dozue, Za, za, za, za.
(Alde dagi ariñeketan; Otseinak atzetik ara.)
ANDIKIA: Zoritxarrekorik ziztrinenentzako be ikuskizun errukarri, errukarririk errukarrien erregegan! alaba bat dozu zuk, zure alaba bik ekarriko guztien gaitzespen eta añenetatik izamena yareiteko.
EDEGARTA: Gora; yaun zindo.
ANDIKIA: Yaun, esan arin esatekoa; zer gura dok?
EDEGARTA: Entzuten dozu gudaketari buruzko ezetariko barririk?
ANDIKIA: Bai orixe, ta ori edonok daki: otsa bereizi daikean orok dantzu ori.
EDEGARTA: Baña, arren-bai-arren, ur ete dago beste gudaroztea?
ANDIKIA: Ur eta iraduz dator; ikusterik onena etentzaka zai egotea da.
EDEGARTA: Eskerrik asko, yaun; besterik ezer bez.
ANDIKIA: Erregenoa berarizko arazoak emen euki-arren, aren gudaroztea aurrera egiten asia da.
EDEGARTA: Eskerrik asko, yaun. (Andikiak alde dagi.)
GLOSTER: Yainko beti-txeratsuok, ar egizue nire atzenengo arnasea: nire gogaldi txarrak ez al nau zizkauko ostera be zuoi gogoko yatzuen baño len ilteko
EDEGARTA: Zure otoitza egokia da, aita.
GLOSTER: Orain, yaun on, zer zaugu zu?
EDEGARTA: Zoriaren erasoak otzanduko gizon txiro-txiro; atsekabeak ikusi ta min artuta, erruki biozperaz ganezka dagona. Ekazu zure eskua, eupadarako bidea erakutsiko dautzut.
GLOSTER: Eskerrak biotz-biotzez: baita zerutiko ondasun eta onespena be.
Osualda aurrera.
OSUALDA: Sari aldarrikatua! Au dok zoriona! Begi, bako ire buru ori nire zoriona geitzeko aragi-eratu zoan. Azpi-yale zoritxarreko zar ori, gogoratu egizak arin ire eginak: i manatuko auen ezpatea zorrotik aterata yagok.
GLOSTER: Orain ire esku adiskideak indarrik asko ezarriko al yautsak. (Edegarta sartzen da bitartean.)
OSUALDA: Baserritar azarri orrek zegaitik urteten dok azpi-yale aldarrikatuaren alde? Alde emendik: orren kutsuak ire zoriari be bardin eldu ez dagion. Itxi egik orren besoa.
EDEGARTA: Eztot itxiko, yaun, beste barik.
OSUALDA: Itxik, yopu, ostean eu be ilgo az!
EDEGARTA: Andiki on, zoaz aurrera, ta itxi lagun txiroai aurrera yoaten. Orain amabost egun arroputzek nire bisie semaitu isin ballok, nabilen baño biskorrago ibili isingo nintzoan. Ez, ez akio urratu agureari; alde eik, yagoik ire burue, ostean ikusik ire kaskarra ala nirea dan gogorrago; argi ta garbi ein gure daustat berba.
OSUALDA: Alde, koroztegi orrek!
EDEGARTA: Aginek aterako dautzudaz, yaun: erdu ez daust ardura zure ezpateagaiti. (Burruka daragoioe, eta Edegarta'k zartadaka lurreratzen dau.)
OSUALDA: Yopu, il egin nok: zital orrek, ar egik nire zizkua: iñoz ondo ba'doakik, obiratu egik nire gorpua; eta nik aldean dodan gutuna emon egiok Gloster'ko Konde Edemunda'ri; billatu egik a Ingelandarren aldekoen artean: ai ene, nire eriotzearen tertzio txarreko! (Il egiten da.)
EDEGARTA: Nik ondo ezagun aut i: zital eperdi-garbitzalle; gaiztakeriak gurako leukean añako ire ugazaba-anderearen esaneko.
GLOSTER: Zer, il dok, ala?
EDEGARTA: Yezarri zaite, aita; artu atseden... Ikusi daiguzan sakelok: ba-leiteke orrek aipatuko gutunak nire adiskide izatea. Bai, ori il da; tamal bat dot orraitiño, orrek beste eriotzarik ezin izan al izatearena. Dakusgun: Zure baimenaz, argizai begiragarri: eta, koipekeriok, ez ezarri guri errurik gure arerioen asmoak yakite-arren biotzak be urratuko geunskiez; ingiak urratzea legezkoago da. (Irakurri dirakur) «Gogoratu daiguzan guk alkarreri eginiko zinak. Zuk ereti asko dozuz ari bizia kentzeko: bein orretarako gogorik ezpa'dozu, erako aldirik eta tokirik agertuko da orretarako. A gurendari ba'letor, dana galdua litzateke: orduan ni aren atxilo nintzateke, eta aren oea nire elburu; yarei nagizu oe orretako epeltasun iguingarritik, eta tokia gertau egizu zure egikizunerako. Zure (emazte, nik olan esango neunke) otsein maitekor, Gonerile».
Emakumearen gurari-ontzi ziztrin ori! Bere senar zindoaren biziaren aurkako azpikeri; eta nire anaiea aren ordeko! Emen, areatza onetan, iltzalle lizunen bidari iguingarrien ori, emen zuloa egin eta obiratuko aut: eta erea datorrenean, il gura izan daben dukearen begien aurrean yarri ingi iguingarri au: ari ondo datorko nik ari nire eriotza ta arazoaz itz egin al izatea.
(Edegarta'k alde dagi, gorpua tarraz daroala.)
GLOSTER: Errege burutik eginda dago: nire biotz zatarra gogorra da, ni zutunik egon eta nik neure naibage itzalak iñondiko arduraz somatzeko! Oba litzakit oartzeka egon; olan nire oldozpenak nire naibage-etatik aldenduta legokez; eta osteango burutapenetan eragoezkero, zoritxarrak euren buruaz aiztu egiten dira.
Ostera be aurrera Edegarta.
EDEGARTA: Ekazu zure eskua: (Arratz-otsa urrinean). Urrinean, nik alan uste, arratz-otsa dantzut; Goazan, aita, adiskide emongo dautzut.
(Alde dagie.)
VII. AGERLEKU
Pantzetarren Gudaltegiko kapar. Lear oean lotan, eresi biguna yoten; Osagille, Andiki, ta beste begirale batzuk. Kordele ta Kent aurrera.
KORDELE: Kent on ori, nolan bizi ta lan egingo yoat ire ontasuna bardindu al izateko? Nire bizia laburregi izango dok, eta neurri guztiak uts egingo yaustek.
KENT: Andera, zuk nik egina aintzakotzat artuaz ganezka ordaintzen dozu. Nik emoneko barriak egi apalaren arauz emonak izan dira; ez puztuak, ez gitxiagotuak, egiazkoak baño.
KORDELE: Soineko oberik yantzi egik; aldi txarragoen oroigarri baño ez dozak sorki orreik: arren-bai-arren, erantzi egizak.
KENT: Azketsi, andera maite; dagoneko ni ezagun izateak nire asmoen aldia laburtu egiten dau: nik egokitzat uste izaneko aldirarte zuk ni ez ezagutzea zan nire asmo.
KORDELE: Orrezkero, bedi olan, ene yaun on. Nolan dago errege? (Osagilleari.)
OSAGILLEA: Andera, oraindik lotan dago.
KORDELE: Ene yainko maiteok, osatu egizue txarto erabiliko izamenaren arrakal andi au! Umetu dan aita onen adimen doñutik urtena ta latza, doñuratu egizue!
OSAGILLEA: Erregeno orrek baimena emongo al dauskuzu errege iratzartzeko: aspalditik da lotan.
KORDELE: Zure yakituriak yaurriko al zau, eta zeure gurariaren bendeko izango al zara. Yantzirik ete dago?
ANDIKIA: Bai, andera: lo-zorroan soineko barriak yantzi dautsaguz.
OSAGILLEA: Aldamenean izan, andera on, guk a iratzarri dagigunean; ez dot uste asarratuko danik.
KORDELE: Ederto.
OSAGILLEA: Arren-bai-arein, urreratu zakioz. Aik ereslariak sendoago yo dagiela!
KORDELE: Ene aitatxo kutun! zuzpertzeak bere osakaia nire ezpanetan yarriko al dau: eta mun onek osatuko al dauz nire aiztak zure adeigarritasunari eginiko kalte itzalak!
KENT: Errege-alaba txeratsu-maite ori!
KORDELE: Zu arein aita izan ez ba'zintz, ule-moltso zuriok arein errukiari eupadea bota bear euskien. Arpegi au axeakin burruka eragitekoa ete zan? Ostots ikaragarriai aurrea emotekoa? Oñaztarri bizi-zearkorraren erasorik itzalen eta arinenean? Itzarrik, gaxoa! Buru-koskol me onegaz? Nire arerioaren txakurra, usigi izan ba'leust be, gau atan nire sutondoan izango zan; eta zu, aita errukarri, zuk etzendun beste biderik izan txarri ta lagun baztartu ta ziztrinenakin batera agotz zeezodun estalperatzea baño? Olangorik, olangorik! Andia da zelan zure bizia ta zure burua etzirian guztiak batera ondatu. Itzarri da; itz egiozu.
OSAGILLEA: Andera, zeuk egin; orixe da egokien.
KORDELE: Nolan dago nire errege yaun? Nolan dago zure erregetasuna?
LEAR: Ni nire il-obitik aterateaz oker egiten daustazu: zu zorioneko gogo zara; ni nire negar-malkoak berun urtuaren antzera berotzen daben suzko txirrinkeari estuta nago.
KORDELE: Yaun, ezagun ete nozu?
LEAR: Zu gogo utsa zara, ori ba-dakit: noz il zintzan?
KORDELE: Oraindik, oraindik urrin be urrin dago!
OSAGILLEA: Ozta-ozta dago itzarrik: itxi geldi apur ba ten.
LEAR: Non izan naz? Non nago? Egun-argi zoragarri?... Niri iñondikoak egin daustez. Besterik onan ikusiko ba' neu, erruki utsez il bear neunkake. Ez dakit zer esan... Ez dot zinik egingo eskuok nireak diranik... dakusgun. Orratz onek inin egiten daustala somatzen dot... Ni zer nazan al nenki!
KORDELE: Begira nagizu, yaun, arren, eta eragi zure eskuak niri onespena emoteko... Ez, yaun, zuk ez dozu belaunikatu bear.
LEAR: Arren-bai-arren, ez egidazu irririk egin: ni agure ergel-ergel maitekor nozu, larogei urtetik gorakoa, ez ordubete geiago, ez gitxiago! eta argi ta garbi esateko, burutik ondo-ondo ez nagola uste dot. Ezautu bear zindukedazala uste dot, eta gizon au be bai; orraitiño be zalantza dot: au ze toki dan be eztakidanezkero: ta nire ekinen ekinez be ezin gogoratu dodaz soinekook; igaroko gaua non egin dodan be eztakit. Ez egin barrerik nire lepotik: ni gizon nazan lez, andera au nire alaba Kordele dalakotzat nago-ta.
KORDELE: Eta izan be ba-naz, ba-naz.
LEAR: Ezoak dira zure negar-malkoak? Bai, benetan. Arren-bai-arren, ez egin negarrik: nitzako edenik ba'dozu, edango dot nik. Nik ba-dakit maite ez nozuna; nik gogoratzen dodanez, zure aiztak oker egin dauste-ta: zuk ba-dozu orretarako biderik; aik ez dabe.
KORDELE: Ez dot biderik, ez dot biderik.
LEAR: Pantze'n nago, ala?
KENT: Zerorren bakalderrian, yaun.
LEAR: Ez egidazue isekarik egin.
OSAGILLEA: Nasaitu zadiz, andera on; dakusazunez, orrek barruan eukan asarre bizia il da; eta orraitiño, galdu dauen aldiaren ganetik oztopobage erabiltea galbidetsu da. Barrura sartzeko eskatu egiozu; ez emon nekerik obeto yarri arte.
KORDELE: Ibili gura ete dau zure nagusitasunak?
LEAR: Niri buruz zuk epe bearko dozu: arren-bai-arren, aiztu ta azketsi egizu: ni zar ergeltsu nozu.
(Alde dagie Lear, Kordele, Osagille ta Begiraleak.)
ANDIKIA: Egia ete da, yaun, Kornuol'go Dukea il dabena?
KENT: Egi-egia, yaun.
ANDIKIA: Nor da aren erriaren buru?
KENT: Diñoenez, Gloster'en seme sasikumea.
ANDIKIA: Or diñoenez, aren seme Edegarta erbestetua Kent'eko Kondeakin batera Alemani'n da.
KENT: Barriak aldakorrak dira. Zai egoteko aldia da au; Bakalderriko indarrak bizkor datoz urreratuz.
ANDIKIA: Erabagia odoltsua izango da, urrean. Agur, yaun. (Alde dagi.)
KENT: Nik nire egitekoa zeatz eta azkeneraño egingo dot, onerako naiz txarrerako, egun onetako erasoa nolan yokatuko. (Alde dagi.)
19. Geznari onek diñoana ezta osoan egia. Eta izan be, irugarren ekitaldiko zazpigarren agerlekutik agiri danez, Erregane'k, ez Kornuol' ek il eban otseina.
20. Shakespeare'k dakarren itza «sweet marjoram» da, gaztelerazko «mejorana» sendiko bedarraren izena. Eztot ezagun bedar an, edo obeto esan, eztakit ze bedar dan, bedarretik euzkel-izenera yoteko. Dakianak itz egin begi. Nik «astiñarra» imini dot, ez landare biak dirialakotan, gure zererako ainbaten dalako baño.
21. Zaldi-gizonak Eladetarren mito-iztiko mamu erdi-gizon, erdizaldi zirianak yatzuz. Irudimenaren asmakeriak.
22. Toki onetan Shakespeare'k berari ain atsegin yakozan izkirimirietatik bat dakarsku. Izkirimirirako «heavy» (aztun) eta «light» (arin, argi) artzen dauz, ta itzoi polito lan eragiten dautse. Gloster'ek begi-ontzia aztun dau, zizkua, ostera, arin, baña argia be begietan-bearrez, zizkuan. Euzkeraz eztogu «arin» eta «argi» dikurren itzik-eta, euzkeralpenak azkatuegi urten bear. Itz bata, naiz bestea erabili bear, eta ezta bardin.
Euzkeraz be ba-dau «argi» itzak «arin», «zirtzil», «ziztrin» itzakin ar-emonik, baña osoan besterakoa, irri-esakerakoa. Opatu egiozu etzandera burutsuri oe nai beste gauza zar gai eztanen bat eta laster entzungo dozu: «Bai, oe argia orixe». Eta orrezkero, eztogu etxandera orreri zetan ekin geiago, orrek musturra zelan okertu dauen ikusita.
© William Shakespeare
© itzulpenarena: Bedita Larrakoetxea
Lear Errege, William Shakespeare
Notin antzeztuak / I. ekitaldi / II. ekitaldi / III. ekitaldi / IV. ekitaldi / V. ekitaldi
Sarrera / Itz gitxi ezagun batzuk