Duela
100 urte, 1905eko abuztuaren 3an
jaio zen Estepan
Urkiaga Lauaxeta
Laukizen. Senez prosista, bokazioz baino konbikzioz poeta,
hizkuntzaganako maitasunak eraginik idatzi zituen bere poemak. Honela
aitortu zuen: “eztot gixonakaitik
egin, Aberrijagaitik baño”edo “soluan atxurretan Aberrija goralduko
nebala uste baneu, laster itxiko neuke lan au”. Poesia
europarrari begira, formetan eta gaietan euskal poesia bide berrietan
abiarazten saiatu zen, baina betiere idazkeraz eta ideologiaz bere
alderdiari loturik: “Olerkarija barik
Jeltzale benetakua nazala entzutiak atseginduko nau”. Bide
barrijak (1931), Arrats
beran (1935) liburuak bezalaxe, hemen irakurriko dituzu poema
solteak (1925-1937) eta poema
itzuliak (1927-1931), adibidez: Tennyson, Hugo, Jammes, Baudelaire,
Verlaine.
Lauaxeta eta antzerkia
Lauaxetak
bost antzerki lan idatzi eta itzuli zituen. Horietako bat, Gotzone izenekoa galdu egin da, eta
Mungian eta Lekeition 1931ko udan antzeztu zela bakarrik dakigu.
Euzkadi egunkarian argitaratutako lau antzerkiok irakurgai dituzu Klasikoen Gordailuan;
sortzezkoak, asmo komikoz: Asarre-aldija
(1931ko maiatzean plazaratua) eta Epaya
(1932ko otsailean); eta itzulpenak, asmo dramatikoz eta politikoz:
Maurice Maeterlincken Balbia
(1932ko abenduan) eta Manu Sotaren Iru
gudari (1933ko urtarril-otsailean).
Poetek Lauaxeta gomutan
Lauaxeta
1937ko ekainaren 25ean goizeko
5:39etan fusilatu zuten faxistek
Gasteizko Santa
Isabel hilerrian. Zenbait idazlek Lauaxeta gogoan
zutela egindako poemak bildu ditugu: Salbatore Mitxelena, Gabriel
Aresti, Ibon Sarasola, Bernardo Atxaga, Xabier Montoia, Omar Nabarro,
Iñigo Aranbarri, Eusebio Erkiaga, Koldo Izagirre, Jose Luis
Otamendi eta Joseba Sarrionandia.
Lauaxeta nobeletan
Gure
literaturako pertsonaia ere bilakatu da Lauaxeta. Juan Luis Zabalaren Agur,
Euzkadi (Susa-2000) nobelako protagonista nagusia duzu, Julen
Lamarainekin batera. Bestalde, Edorta Jimenezen Kilkerren
hotsak (Susa-2003) nobelako zenbait pasartetan ere ageri da, baina
bigarren mailako, Steer eta Monks eta Capa kazetarien aldamenean. Eta
Xabier Mendiguren Elizegik antzezlan labur bat eskaini zigun: Lau haizetara
(Susa aldizkariaren 20 zenbakian, 1987an).